X bob. Keyns va keynschilik ta‟limoti

10.3.Yangi keynschilik nazariyasi va muvofiqlashtirishda 

muammolar 

Boshqa  zamonaviy  iqtisodchilar  simulyatsiya  (qayta  tekshirib 

ko‗rish),  komplekslik  va  subyektiv  modellardan  makroiqtisodiy  asosni 

rivojlantirishga  harakat  qildilar.  Bunday  modellarda  institutsional 

xususiyatlar inson tabiatidan, deb bilingan va simulyatsiya, ya‘ni qayta- 

qayta tekshirib ko‗rish orqali qanday strategiyalar qolishi aniqlangan. Bu 

ishlar  Keyns  nazariyasining  yangi  asoslari  rivojlantirilishi  tarafdori 

bo‗lgan ―yangi keynschilar‖ maktabining yuzaga kelishiga sabab bo‗ldi. 

Ularning  fikricha,  mikroiqtisodiyotga  mikroiqtisodiy  asoslarda  bo‗lgani 

kabi  makroasoslar  ham  bo‗lishi  kerak.  Bu  zamonaviy  iqtisodchilar 

neokeynschilik  modelining  yangi  klassik  tanqidini  qabul  qilishni 

xohlaganlar, lekin ularning fikricha, Keyns nazariyasi va ratsional kutish 

nazariyalari  o‗rtasida  hech  qanday  qarama-qarshilik  yo‗q.  Bu  ularni 

yangi  klassiklarga  optimal  javob  makroiqtisod  uchun  institutsional 

nuqtayi  nazardan hayotiy  mikroiqtisodiy  asos  topish  emas, balki  Keyns 

makroiqtisodiy nazariyasini anglab yetishning kaliti mikroiqtisod uchun 

makroasos  topish  kerakligini  anglash,  deb  ta‘kidlashga  undadi.  Yalpi 

ishlab  chiqarish  funksiyasi  korxona  ishlab  chiqarish  funksiyasidan 

chiqarilishi mumkin emas va muvofiqlashtirishdagi muammolar sababli 

ishlab chiqarish hajmi tez o‗zgarib ketishi mumkin. Ular alohida olingan 

shaxsning  qarori  boshqalarning  kelajakda  kutilayotgan  qaroriga  qarab 

o‗zgaradi va shuning uchun iqtisodiyot kelajakni kutish boshqotirmasiga 

duch keladi.  

Shunday  qilib,  ratsional  odamlar  jamiyati  har  bir  inson  ratsonal-

to‗g‗ri  qaror  qabul  qiluvchi,  lekin  shaxsiy  qabul  qilgan  ratsional 

qarorlarning  natijasi  oxir-oqibatda  jamiyat  uchun  irratsional  bo‗lib 

chiqadigan  kelajakni  kutish  boshqotirmasiga  duch  keladilar.  Yangi 

keynschilar  fikriga  ko‗ra  insonlarni  ratsional  taxmin  qila  oladilar,  deb 

qabul  qilish  yangi  klassiklarning  barcha  bozorlar  ijtimoiy  zarur  hajm 

sharoitida bo‗lganda fiskal va monetar siyosat foydasiz, degan xulosaga 

olib keladi. Lekin ular bu noto‗g‗ri faraz, ya‘ni tahlildan mantiqan kelib 

chiqadigan faraz emas, deb ta‘kidlaydilar. 

Masalan,  insonlar  birgalikda  talab  kam  bo‗ladi,  deb  kutishlari 

mumkin  va  shuning  uchun  kamroq  miqdorda  tovar  ishlab  chiqarishlari 

mumkin:  taklif  kam,  chunki  kutilayotgan  talab  kam.  Agar  bir  odam 

kelajakdagi  talab  miqdorining  kamayishini  kutganda,  shu  kutilayotgan 

                                                                                                                                                                                                    

Boston Toronto. P 426-436 

---

227 

 

tushishning  ta‘siriga  mos  ravishda  taklif  miqdorining  tushishini 

kutilishini  (taxminlarni)  muvofiqlashtiruvchi  tizim  bo‗lmasa,  taklif 

haddan  tashqari  tushib  ketadi.  Yangi  keynschilar  ratsional  kutish 

nazariyasini  emas,  balki  iqtisodiyot  avtomatik  tarzda  ijtimoiy  optimal 

darajada muvozanatlashadi, degan farazni qabul qila olmaganlar.  

―Abstrakt  o‗yin-nazariy  modeldan  boshlab  umumiy  muvozanatlik 

mavjudligini  ko‗rsatadigan  yangi  keynschilik  ishlarining  asosiy  qismi 

abstrakt  va  nazariydir‖

44

.  Bu  abstrakt  modellarni  tushuntiruvchi  oraliq 

kitoblar mavjud emas, lekin ular buni qilishlari kerak edi. 

 

Keyns  nazariyasiga  qiziqishning  oshishi  Keyns  iqtisodiy  siyosati, 

deb  nomlangan  siyosat  oldingi  mavqeyini  tiklab  oldi,  degani  emas. 

1970- yillarda nazariy jihatdan samarali hisoblangan bo‗lsa ham, siyosiy 

jihatdan  monetar  siyosat,  samaralimi  yoki  fiskal  siyosat,  degan 

munozara  kuchayib  bormoqda  edi.  Ko‗pchilik  keynschilar  monetar  va 

fiskal siyosatdan amalda siyosiy jihatdan foydalanish qiyin edi va to‗g‗ri 

iqtisodiy  tamoyillar  emas,  balki  iqtisodiy  siyosat  byudjet  taqchilligi  va 

pul taklifning o‗sishiga sababchi bo‗lmoqda deb ta‘kidladilar. 

 

Yangi  keynschilar  va  yangi  klassiklar  o‗rtasidagi  munozara  tez 

orada chigallashib ketdi. Bularni iqtisodiy ta‘limotlar tarixi fanida ko‗rib 

chiqish maqsadga muvofiq emas.