O`zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi

8-MA‟RUZA 
1-ORALIQ NAZORATNI O‟TKAZISh 
 
9-MA‟RUZA 
Nutk buzilish sabablari va korreksion ishlar (4 soat). 
Reja  
1.  Nutqiy buzilishlar sabablari va ularning turlari. 
2.  Nutqida 
buzilish 
bo‟lgan 
bolalarning 
psixologik-pedagogik 
xususiyatlari. 
Nutqiy buzilishlar sabablari va ularning turlari. 
Nutq – faqatgina insonga xos bo‘lgan muhim psixik funksiyadir. Nutqiy 
munosabatlar  yordamida  shaxs  ongida  borliqni  aks  ettiruvchi  bilimlar  doimiy 
ravishda to‘ldirilib va boyitib boriladi.  
Nutqiy nuqsonlarni o‘rganish, oldini olish va korreksiya bilan korreksion 
pedagogika  (defektologiya)ning  muhim  sohasi  -  logopediya  (yunoncha  logos  – 
so‘z  va  paideia  -  tarbiyalash)  shug‘ullanadi.  Patogen  omil  ta‘sirida  yuzaga 
kelgan  nutqiy  buzilishlar  o‘z-o‘zilan  yo‘qolmaydi  va  u  maxsus  tashkil  etilgan 
korreksion-logopedik  choralarsiz  bolaning  keyingi  rivojiga  salbiy  ta‘sir 
ko‘rsatadi. 
Nutqiy buzilishini keltirib chiqaruvchi sabablar orasida ekzogen (tashqi) 
va  endogen  (ichki)  omillar  asosiy  rol  o‘ynaydi.  Bundan  tashqari  (anatomik-

---

fiziologik,  morfologik),  funksional  (psixogen),  ijtimoiy-psixologik  (atrof-
muhitning salbiy ta‘siri), psixonevrologik (psixik funksiyalarining buzilishi (aqli 
zaiflik,  xotira  yoki  diqqatning  buzilishi  va  boshqalar)  sabablarning  ham  ta‘siri 
sezilarli bo‘ladi.  
Ekzogen-organik  omillar  sirasiga:  bolaning  markaziy  nerv  tizimi  va 
uning  organizmiga  salbiy  ta‘sir  etuvchi  omillar  (infeksiya,  jarohatlar, 
intoksikasiya), turli akusherlik patologiyalari (bel torligi, tug‘ilishning cho‘zilib 
ketishi  yoki  tez  sodir  bo‘lishi,  yo‘ldoshga  o‘ralib  qolishi,  bolaning  noto‘g‘ri 
joylashishi  va  boshqalar),  malakali  akusherlik  yordamining  ko‘rsatilmasligi, 
chala tug‘ilish kabi holatlar sabab bo‘ladi. 
Hozirgi kunda logopediyada nutqiy buzilishlarni ikki turi ajratiladi: 
1) 
tibbiy-psixologik nutqiy buzilish; 
2) 
psixologik-pedagogik nutqiy buzilish.  
Tibbiy-psixologik  turda  ko‘riladigan  hamma  nutqiy  buzilishlarni 
quyidagi ikki yirik guruhga ajratish mumkin:  
1) 
og‘zaki nutqning buzilishi; 
2) 
yozma nutqning buzilishi. 
Og‘zaki nutqning buzilishi o‘z navbatida quyidagi ikki turga ajratiladi:  
1) 
nutq ifodalanishi fonasion tuzishi (nutq talaffuzi) ning buzilishi; 
2) 
fikr  strukturali-semantik  (ichki)  tuzilishi  (nutqning  tizimli  yoki 
polimorf)ning buzilishi  
Psixologik-pedagogik  (pedagogik)  klassifikasiyalash  uni  pedagogik 
jarayonda  qo‘llashga  yo‘naltirilgan  bo‘lib,  bolalar  jamoasi  bilan  nutqiy 
nuqsonlarni tuzatishga yo‘naltirilgan korreksion-rivojlantiruvchi ta‘sir ko‘rsatish 
metodlarini ishlab chiqishga xizmat qiladi. 
Psixologik-pedagogik  (pedagogik)  klassifikasiyalashga  ko‘ra  nutqning 
buzilishi quyidagi ikki guruhga ajratiladi: 
1.  Muomala  vositalari  (fonetik-fonematik  va  nutqning  umumiy 
rivojlanmaganligi)ning buzilishi. 
2. Muomala vositalarini qo‘llashdagi buzilishlar.