O`zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi


-MA‟RUZA  Logopediyaning metodologik asoslari (4 soat)



Download 2,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet187/224
Sana31.12.2021
Hajmi2,55 Mb.
#230678
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   224
Bog'liq
Диагностика-ва-Коррекция-МАЖМУА-2019

7-MA‟RUZA 
Logopediyaning metodologik asoslari (4 soat). 
Reja. 
1.  Logopediyaning prinsipi va metodlari. 
2.  Logopediyaning tushunchani darajalash apparati. 
 
Nutk  buzilishini  urganishda  va  tuzatishda  logopediya  nutk  va  fikrning  uzaro 
boglikltgt  haqidagi  anomal  bolaning  rivojlanishidagi  umumiy  va  maxsus 
konuniyatlarning  uzaro  munosabatlari  tugrisidagi  nazariy  koidalarga,  nutk  va 
faoliyatning xamkorlikda rivojlanish haqidagi ichki va tashki omillarning uzaro 
ta‘sir  haqidagi,  ruxiy  rivojlanishning  xarakatlantiruvchi  kuchlari  haqidagi 
nazariyaga  tayanadi.  Shundan  kelib  chikib,  logopediya  kuyidagi  asosiy 
prino‘iplarga    tayanadi:  sistemalilik,  komplekslilik,  rivojlanish  prino‘ipi,  nutk 
buzilishining bolani psixik rivojlanishidagi boshka tomonlari bilan uzaro boglik 
xolda  karab  chiqish,  faoliyatli  yondashuv,  ontogenetik  prino‘ip,yetiologiya  va 
mexanizmlarni xisobga olish prino‘ipi, nuqsonli nutkning buzilish alomatlari va 
tuzilishini xisobga olish,umumdidaktik va boshka prino‘iplar. 


 
Sistemalilik  prino‘ipi  til  haqida  murakkab  funksional  sistema  tugrisidagi 
tushunchaga tayanadi. Uning tuzilish komponentlari uzaro chambarchas alokada 
buladi.  Shu  munosabat  bilan  nutkni,  uning  rivojlanish  jarayonlarini  va 
buzilishini 
tuzatishni 
urganish 
nutk 
kurilish 
sistemasining 
barcha 
komponentlariga, barcha tomonlariga ta‘sir yetishni nazarda tutadi. 
 
Rivojlanish  prino‘ipi,  shuningdek  bolaning  yakin  rivojlanish  doirasidan 
urin  olgan  ma‘lum  vazifalar,  kiyinchiliklar  boskichlarni  logopedik  ish 
jarayoniga ajratishni xam kuzda tutadi. 
 
Nutk 
buzilishini 
urganish 
va 
tuzatishda 
didaktik 
prino‘iplar: 
kurgazmalilik,  tushunarlilik,onglilik,  yakka  tartibda  yondashish  vaboshkalar 
muxim  urin  tutadi.Logopediya  fani  metodlarini  shartli  ravishda  bir  nechta 
guruxlarga bulish mumkin: 
1.Tashkiliy metodlar: kiyosiy longityudonal, kompeksli 
2.Yempirik  metodlar:  observasion,  yekspremental,  psixodiagnostik,faoliyatni 
shuning  bilan  bir  katorda  nutkiy  faoliyatni  xam  tashkil  kilishning  rpaksimetrik 
usullari, biografik metod. 
3  Mikdor  va  sifat  analizi  bunda  olingan  ma‘lumotlar  YeXM  ni  kullagan 
xoldamashinada ishlab chikariladi. 
4.Interpretao‘ion  metodlar  uslublar  urganilayotgan  xodisalar  urtasidagi 
alokalarni nazariy tadkil kilish usullari. 
 
Logoped umumnazariy va maxsus ixtisosli bilimlar sistemasini yegallagan 
bulishi kerak. Bu bilimlarning majmui va kengligi unda nuqsonli rivojlanishning 
tipologiya  va  tarkibi,  nutkiy  nomukammallikning  oldini  olish  va  uni  bartaraf 
yetish  usullari  haqidagi,  ruxiy  pedagogik  ta‘sir  yetish  metodlari  tugrisidagi 
tasavvurlarni  shakllantiradi.  Logoped  nutk  buzilishlarini  paykab  olishi,  ularni 
tuzatish  va  bartaraf  yetish  usul  xamda  metodlarini  yegallagan  bulishi,  bunday 
nuqsonlarni  oldini  olishga  doir  profilaktik  ishlarni  yulga  kuyishi,  nutki 
zaiflashgan  bolalarni  maktabgacha  tarbiya  yoshida  xam,  maktab  yoshida  xam 
ona tili buyicha ukitishning maxsus metodlarini kullay olishi, gayritabiiy nutkli 
bolalarning  muxim  psixik  xususiyatlarini  bilishi,  ularni  tarbiyalash  usul  xamda 
metodlarini  yegallagn  bulishi,  ulardagi  oliy  miya  kobigi  faoliyatini  tuzatish  va 
rivojlantirish  uslublaridan  kullay  olishi  kerak.  Logopedning  ixtisosi  buyicha 
chukur  bilimga  yegaligi  dasturlarni,  maktab  darsliklarini,  logopediya  buyicha 
kullanmalarni bilishni uz ichiga oladi. 
 
Bolalarni ukitish, tarbiyalash va ularning buzilgan nutklari yuzasidan olib 
boriladigan  ishlarning  samaradorligiga  yerishish  uchun  logopedning  shaxsi 
birinchi  darajali  axamiyat  kasb  yetadi.U  kuyidagi  asosiy  sifatlarni  uzida 
namoyon  yetadi:kasbiga  kizikishlik,  bolalarni  sevish,uziga  va  atrofdagilarga 
talabchanlik,  pedagogik  xayol  vakuzatuvchanlik,  saxiylilik,  kamtarinlik, 
mas‘uliyatlilik, suzda va amalda kat‘iylik,izchillik. 
 
Logoped ilgor tajribalarini umumlashtirib bolalarning nutkini tuzatishning 
yeng  yaxshi  vositalari  buyicha  izlanish  olib  borishi  kerak.  U  yegallab  olishi 
lozim bo‘lgan malakalar keng va turlichadir: ukuv-bilish, ukuv-tashkiliy, ukuv-
pedagogik. Bundan tashkari logopedning ishi  deontologiya prino‘iplariga kat‘iy 
amal  kilishga  asoslanishi  kerak.  Pedagogik  deontologiya    pedagogik  yetika  va 
yestetika,  pedagoglik  burchi  va  pedagoglik  odobi  haqidagi  ta‘limotlarni  uz 
ichiga  oladi.  Unga  amal  kilishda  pedagogdan,  logopeddan  nutkida  kamchiligi 


bor  bolaning  ota-onalari  psixologiyasini  tushunishi  va  ulur  bilan  bir  katorda 
kaygurishi  talab  kilinadi.Logoped  juda  sabotli,  tadbirkor  va  xayrixox,  nutki 
buzilgan  shaxsga  va  uning  ota-onalariga  vrachning  bemorga  va  uning  yakin 
kishilariga  muomalasi  kabi  munosabatda  bulishi,  nutk  buzilishlarining  og‘ir 
jixatlari va muximi mexanizmlarni aniklashda, ular haqida oldindan ma‘lumotlar 
tuplashda  yextiyotkorlik  kilish,  nutk  buzilishlarining  tashki  kurinishini  ular 
moxiyatini xisobga olishi kerak. Logoped va bolalar muassasi shifokori, logoped 
va  tarbiyachi,  logoped  vapedagog  urtasida  urnatiladigan  uzaro  tugri 
munosabatlar pedagogik deontologiyaning  muxim  sharti  bulib xisoblanadi.  Xar 
kanday  fanning  ajralib  chiqishi  va  mavjudligining  majburiy  sharti  undagi  uz 
tushunchani darajalash apparatining mavjudligidir. 
 
Logopediyada  nutk  normalari  va  uning  buzilish  tushunchasini  farklash 
muximdir.  Nutk  normasi  deganda  nutk  faoliyati  jarayonidagi  til  ishlatilishining 
umumiy  kabul  kilingan  variantlari  tushuniladi.  Nutkning  normal  faoliyati 
xolatida uning psixofiziologik mexanizmlari saklangan buladi. Nutk buzilishlari 
gapiruvchi shaxsning ma‘lum til muxitida kabul kilingan, nutk faoliyati normal 
xolda  ishlayotgan  psixofiziologik  mexanizmlarning  zaiflashuviga  boglik  xolda 
til normalaridan chetlashuvi bilan belgilanadi. 
 
Nutk buzilishlari kuyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi: 
1.Suzlovchining yoshiga nomuvofiklik xususiyati. 
2.Shevachilik,  nutkiy  savodsizlik,  til  bilmaslikning  ifodasi  bulmagan 
xususiyatlar. 
3.Nutkning  psixofiziologik  mexanizmlaridagi  chetlashish  bilan  boglik  bo‘lgan 
xususiyatlar. 
4.Uz-uzidan yukolmaydigan, balki mustaxkamlanadigan barkaror xususiyatlar. 
5.Nutk buzilishining xarakteriga boglik xolda anik logopedik ta‘sir yetishni talab 
kiluvchi xususiyatlar. 
6.Bolaning  keyingi  psixik  rivojlanishiga  tez-tez  salbiy  ta‘sir  utkazadigan 
xususiyatlar. 
 
Nutkning  tulik  rivojlanmaganligi  va  nutk  buzilishi  tushunchalari  bir-
biridanfark kiladi. Tulik rivojlanmagan nutkda u yoki bu nutk a‘zolari ishi  yoki 
umuman nutk sistemasi sifat jixatidan yeng past darajada shakllangan buladi. 
 
Nutkning  buzilishi  nutk  faoliyati  mexanizmlarining  nutk  faoliyati 
mexanizmlarining  ishlashi  jarayonida  buzilishdan,  normadan  olishdan  iborat 
buladi. Nutkning tulik rivojlanmay kolishi deganda xozirgi logopediyada nutkiy 
notekislikning  shunday  turli  shaqli  tushuniladiki,  unda  barcha  nutk 
komponentlarining  shakllanishi  buzilgan  buladi.  Shunday  kilib,  nutk 
rivojlanishining  buzilishi  va  nutk  rivojlanishining  tuxtab  kolish  tushunchalari 
bir-biridan 
farklanadi. 
Nutk  ontogenezi 
jarayonini 
kursatuvchi 
nutk 
rivojlanishining  buzilishidan  farklirok,  nutk  rivojlanishining  tuxtab  kolishi,  bu 
sur‘atning sekinlashuvini bildiradi. 
 
Nutkning  buzilishi  alomati  bu  nutkiy  faoliyatning  kandaydir  buzilish 
belgisidir.  Nutkiy  buzilish  alomati  bu  nutkiy  faoliyat  buzilishining  belgilari 
majmuidir.  Nutk  buzilishi  mexanizmlari  deganda  nutkiy  faoliyat  buzilishining 
paydo  bulishi  va  rivojlanishining  shart  kilib  kuyuvchi  jarayon  va 
operao‘iyalarning  bajarilishidan  chetlashish  xarakteri  tushuniladi.  Nutk 
buzilishining  potoinezi  bu  nutkiy  faoliyatda  buzilishlarning  paydo  bulishi  va 


rivojlanishiga  sabab  buluvchi  potologik  mexanizmdir.Nutkiy  nuqson  deganda 
ma‘lum nutk buzilishining nutkiy va nutksiz alomatlari xamda ularing boglanish 
xarakteri  majmui  tushuniladi.  Nutk  buzilishlarini  bartaraf  yetishda  shunday 
tushunchalar  kullaniladi:  logopedik  ta‘sir  yetish,  tuzatish  urnini  tuzatish, 
rivojlantirsh,  ukitish,tarbiyalash,kayta  tarbiyalash,  tuzatish-tarbiyalash  orkali 
ukitish va boshkalar. Logopedik ta‘sir nutkiy faoliyat buzilishini tuzatish, nutki 
buzilgan  bolani  tarbiyalash  va  rivojlantirishga  yunaltirlgan  jarayonni  uz  ichiga 
oladi.  Nutk  buzilishini  tuzatish-  nutk  buzilishi  alomatini  tugrilash  yoki 
yengillashtirshdir.  Kompensao‘iya  organizmning  kandaydir  xarakatlarining 
yukolishi  yoki  buzilishi  xollaridagi  psixologik  funksiyalarni  kayta  kurishning 
kup  kirrali,  murakkab  jarayonini  namoyon  kiladi.  Tulik  shakllanmagan  va 
buzilgan  nutkli  xamda  nutksiz  xarakatlarning  rivojalanishi  va  tiklanishi 
logopedik  ta‘sir  yetishning  maxsus  sistemasidan  kullanish  asosida  amalga 
oshadi.  Bu  jarayonda  kompensao‘iya  shakllanadi.  Ukitish  ikki  tomonlama 
boshkariladigan  jarayondir.  U  bolalarning  bilim,  malaka  va  kunikmalarni 
uzlashtirish  borasidagi  faol  bilim  faoliyatini,  bu  faoliyat  ustidan  pedagogik 
raxbarlikni  amalga  oshirishni  uz  ichiga  oladi.  Ukitish  jarayoni  uzviy  birlikdagi 
ta‘lim berish, tarbiyalash va rivojlantirish vazifalarini bajaradi. 
 
Tarbiyalash jamiyat yextiyojlariga muvofik ravishda shaxsning yoki uning 
aloxida  sifatlarining  shakllanish  jarayonini  maksadga  yunaltirilgan  xolda 
uzluksiz, tashkiliy tarzda boshkarish demakdir. 
 
Kayta tarbiyalash jarayonida nutkiy faoliyati buzilgan kishilarning uziga 
xos muxim xususiyatlarini tuzatish ishlarini amalga oshiriladi. Logopedik ta‘sir 
nutk  buzilishlarini  bartarf  yetishga,  tugrilashga  xam,  nutksiz  buzilishlarning 
salbiy alomatlarini yukotishga xam karatilgan bulishi mumkin. 
 

Download 2,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   224




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish