S. F. Abdirasilov

Narsalarni qog‘ozga  to‘g‘ri 
holatga keltiriladi. 
joylashtirish  qoidalari.
167
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ma’lumki,  kuzatish bu  narsaga qarab  uning shakli,  rangi,  tuzilishi, 
0‘lchami va boMaklaming nisbati, ularning fazoviy holati va hokazolami 
aniqlay olish tushuniladi.
Narsaning  mazmunli  obrazi  ongimizda  his  qilish  asosida 
shakllanadi.  Bu  obrazning  negizida  kuzatilayotgan  narsaning  tashqi 
belgi  asoslari  bilan  ifodalash imkoniyatlari  mavjud.  Kuzatishning o‘ziga 
xos  xususiyatlaridan  biri  -   o‘rganish,  bilish  va  tushunishdir.  Kuzatish 
bevosita  kishilarning  ko‘rish  qobiliyatiga  bog‘liq.  Rasm  chizishda 
chizuvchi  naturani  sinchiklab  o‘rganadi  va  tahlil  qiladi.  Uning 
tuzilishining  xarakterii  belgilarini  aniqlashga  harakat  qiladi  va  fikrni 
tasviriy  holda  tasvirianadigan  narsalaming  tuzilishi,  bo‘laklarining 
o‘zaro  bogMiqligi,  fazoviy  holatini  ko‘z  oldiga  yaxlit  keltirib 
ifodalashini  sintez  deb  ataladi.  Demak,  narsani  chizish  jarayoni 
kuzatish,  uni  atroflicha  tahlil  qilish  va  tasvirlashdan  iboratdir.  Narsa 
rasmini to‘g ‘ri va  ishonarli tai-zda tasvirlash uchun ulami kuzata bilishni 
o'rganish  zarur.  Yozish  va o'qishni  o ‘rgatgandek,  qunt va chidam bilan 
muntazam mashq qilgan kishi to‘g ‘ri rasm chizislini ham o‘rgana oladi.
Kuzatish,  borliqni  turlicha  o‘rganish  jarayoni  va  uch  oMchamli 
hajmli  buyumlami  ikki  oicham li  qog‘oz  betida  tasvirlashning 
murakkabligi  fazoviy  holat  haqidagi  tushuncha  va  tasavvurlarni 
shakllantiradi. Tasvirlash jarayonini 4 bosqichga ajratish mumkin.
Birinchi bosqichda,  narsani  tashqi ko‘rinishida joylashgan umumiy 
belgilari  -  abrisi  ko‘rsatiladi.  Narsalar  shakli  ba’zi  bir  chiziqlar  yoki 
geometrik  shakllar  tarzida  belgilanadi.  Ikkinchi  bosqichda,  narsani  va 
unga  yaqin  b o ig an   obyektlarini  ta’riflovchi  belgilari  ko‘rsatiladi,  ya’ni 
o'ziga  xos  belgilar.  Uchinchi  bosqichda,  faqatgina  narsaning  o ‘ziga 
shaxsan  tegishli 
belgilari  ko‘rsatiladi.  To‘rtinchi  bosqichda,  tasvir­
laming  yaxlitligi  va  boiaklarining  o‘zaro  bogiiqligini  umumlash- 
tirishiga  qaratiladi.  Shunday  qilib,  narsaning  asosiy  mazmunini 
ko‘rsatish  uchun,  umumiy,  o‘ziga  xosligi  va  o'ziga  xos  xususiyatli 
belgilarini  va  tomonlarini  topish  lozim  ekan.  Borliqni  har  tomonlama 
o‘rganib, chizuvchi barchaga tushunarii tarzda uning obrazini yaratadi.
168
www.ziyouz.com kutubxonasi

---