S. F. Abdirasilov

Baliq tasviriní metodik bosqichda tasvirlasli.
172
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2.  Tasvirlashning perspektiva asoslari
Mazmuni:  Perspektiva  haqida  umumiy  ma’lumot.  Perspektiva 
turlari.  Narsalarni  tasvirlashda  perspektivaning  qoiuin- 
qoidalari  va  asosiy  tushunchalari  (ufq  chizigM,  kesisliish 
nuqtasi, ko'rish nuqtasi,  surat tekisligi).  Turli  hajmga cga 
bo'lgan 
buyumlarni 
tasvirlashning 
o‘ziga 
xos 
xususiyatlari. 
Narsalarni 
tasvirlashda 
perspektiva 
qoidalariga amal qilinishi.
Topshiriq 
-   qalamda  kub,  yashik,  chelak,  to‘g‘riburchakli, 
silindrsimon,  konussimon  buyum 
kabilami  rasmini 
chizish.
Kundalik  hayotimizda  uchraydigan  va tevarak-atrofimizni  qurshab 
turgan  narsalarga  nazar  tashlasak,  ular  uzoqlashgan  sari  go‘yo  bir 
nuqtada  uchrashayotgandek  tuyuladi.  Ko‘cha  chetlaridagi  qator 
daraxtlar,  simyog‘ochlar  bizdan  uzoqlashgan  sari  kichrayib  boradi. 
Daraxtlaming  yam-yashil  barglari 
o‘zoqlashgan  sari  ko‘m-ko‘k 
ekanligiga  ishonch  hosil  qilamiz.  Tabiatdagi  narsalaming  ana  shunday 
ko‘rinishini  qog‘oz  yoki  biror  bir  buyum  ustida  tasvirlash  bilan 
shug'ullanadigan fanni perspektiva deyiladi.
Perspektiva  fransuzcha  so‘z  bo‘lib,  (la  perspective)  -   «uzoqqa 
qarash»,  yunonchasiga  esa -  «oyna orqali to‘g‘ri  va aniq ko‘rayapnian» 
degan ma’noni bildiradi.
Pei'spektiva  fani  realistik  rasm  yaratishda  narsalarni  ko‘z 
o‘ngimizda  qanday  ko‘rsak,  shunday  tasvirlasliga  yordam  beradi. 
Ibtidoiy  davr  odamlari  qoya  va  toshlarga  ko‘mir  bilan  turli  tasvirlarni 
tushirib,  so‘ngra ular ustidan o ‘tkir toshni yurgizib chiqqanlar, keyin esa 
tasvirlarni  pushti  rang  bilan  bo‘yaganlar.  Shuni  ta’kidlash  lozimki, 
aksariyat  tasvirlar  afsonaviy  va  turli  marosimlar  asosida  ishlangan 
(ritual)  suratlar bo‘lib,  insonlaming o ‘sha  davrdagi  dunyoqarashlarining 
dastlabki ko‘rinishlarini o‘zida mujassamlashtirgan. Ko‘pincha, mamont, 
bizon  va  boshqa  hayvonlar  yakka-yakka  qilib  tasvirlangan.  Sharq 
miniatyuralarida  ikki  va  undan  ko‘proq  odam  va  hayvonlar  tasvirini 
uchratish  mumkin.  Bu  tasvirlarda  perspektiva  qoidalariga  amal 
qilinmagan.  Y a’ni  narsalaming  oldingi  qatordagilari  kattaroq,  keyingi 
qatordagisi  esa  kichikroq  tasvirlangan.  Uzoqdagi  narsalar  teparoqda, 
yaqindagisi esa tasvir pastrogMda,  lekin bir xil kattalikda tasvirlangan. U 
vaqtlarda perspektiva tushunchasi bo‘lmagan.
173
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Uyg‘onish  davrining  buyuk  siymolar  italiyalik  mashhur  rassomlar 
Bruneleski,  Pero  Della  Franchesko  (1416-1492),  Leonardo  da  Vinchi 
(1452-1517)lar  perspektiva  qonuniyatlari  bilan  shug‘ullangan.  Nemis 
rassomi  va  uymakori  Albrext  Dyurer  birinchi  bo‘lib  perspektiv 
apparatda  tasvirni  yasashda  ko‘rish  nuqtasining  qo‘zg‘almas  ekanligini 
isbotladi va bular to‘g‘risida risola yozgan.
Perspektiva  qonunlari  ko‘p,  lekin  biz  ulaming  eng  asosiylaridan 
foydalanamiz.  Rasm chizishda rassom perspektivaning kuzatish,  chiziqli 
va  havoiy  turlaridan  keng  foydalanadi.  Kuzatish  perspektivasi  bu 
kenglikni  bevosita  kuzatish,  chamalash  asosida  amalga  oshiriladi. 
Chiziqli  perspektivaning  ma’nosi  perspektiv  tasvirlanishi  chiziqli 
geometrik  qurilish  uslubiga  asoslanishiga tayanadi.  Havoiy  perspektiva 
kuzatuvchidan  nai-salami  uzoqlashgan  sari  havoiy  muhit ta’sirida tus  va 
rang o'zgarishlarini o‘rganadi.
Misol  tariqasida, taqqoslab ko'ringchi, xonaning fazoviy ko‘rinishi 
qanday idrok etiladi, agaida orqa devorini havo rangga bo'yalsa:
ipi