«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

Фойдаланилган адабиётлар 
 
1. Евстигнеева Р. П. Химия липидов / Р. П. Евстигнеева, Е. Н. Звонкова, 
Г. А. Серебренникова, В. И. Швец. — М.: Химия, 1983. — 296 с.
2. Самуйлова, Л. И. Косметическая химия в 2 ч.: Часть 1: Ингредиенты / 
Л. И. Самуйлова, Т. А. Пучкова. — М.: Школа косметических химиков,
2005. — 386 с.
3. Ричард О’Брайен . Жиры и масла. Производство состав и свойства 
применение. Санкт-Петербург. Профессия-2007. С.744.

---

390 
RAFINATSIYALANGAN PAXTA MOYINI UZOQ MUDDAT 
SAQLANISHIDA PEREKS SONINING O’ZGARISHI 
1
D.S. Salixanova., 
2
N.K. Saparbayeva., 
2
D.Z. Karimova., 
2
N.I. Boyjanov 
1
UzR FA UNKI, 
2
Urganch davlat Universiteti 
 
Ma`lumki bugungi kunda Respublikamizdagi mavjud yog`-moy sanoatlarida 
ishlab chiqarilayotgan o`simlik moylarini uzoq muddatga saqlash davomida moy 
sifat ko’rsatkichlarini oziq-ovqat xavfsizligi talablariga javob bergan xolda inson 
organizimiga zararli ta’sir qiluvchi moddalarni moy tarkibida paydo bo’lishini oldini 
olish bugungi kunning dolzarb va axamiyatli muammolaridan biri xisoblanadi[1]. 
O’simlik moylari uzoq muddat saqlanishida tarkibidagi to’yinmagan yog’ 
kislotalarining atmosfera havosidagi kislorodni o’zlashtirib olishi moy tarkibidagi 
pereks miqdorini oshib borishiga sabab bo’luvchi birlamchi omillardan biri sanaladi. 
O'simlik moylaridagi ozuqaviy moddalar va vitaminlarni oksidlanishi zararli 
moddalar (peroksidlar, aldegidlar, ketonlar va boshqalar) hosil qiladi [2]. 
Moylarda birlamchi oksidlanish mahsulotlarining (perekslar va gidroperekslar) 
miqdori pereks soni bilan xarakterlanadi. Ozuqa moylari uchun pereks soni 0,02 dan 
0,3% oralig‘ida bo‘lib, 0,5% dan oshmasligi kerak [3].
Buni hisobga olib yuqori sifatli va o'simlik moylarini oksidlanishga 
chidamliligini ta'minlaydigan samarali reagentlardan foydalanish bilan murakkab 
tozalash texnologiyasini ishlab chiqish bo'yicha tadqiqotlar olib borish muhim 
ahamiyatga ega. 
Yog`-moy sanoati mahsulotlari bo`lmish o`simlik moylarini uzoq muddat 
saqlashga chidamliligini oshirish maqsadida “Urganch yog`-mоy” AJ markaziy 
labоratоriyasida tajribalar o’tkazildi. Natijada o’simlik moylari kuchli antioksidantlar 
bilan to’yintirilsa tarkibidagi to’yinmagan yog’ kislotalar qisman havodagi kislorodni 
o’zlashtirmasligi pereks miqdorini oshirmasligi ilmiy tadqiqotlar natijasida 
o’rganildi.
Buning uchun “Urganch yog`-mоy” AJ korxonasidan olingan kislota soni 0,6 
mg, pereks soni 3,5 % (J
2
), rangi 6 qizil birlik, namligi 0,03 % bo’lgan 5 litr 
rafinatsiyalangan paxta moyida pereks miqdorini kamaytirish bo`yicha ilmiy 
tajribalar o’tkazildi.
 
Namuna uchun olingan rafinatsiyalangan paxta moyining sifat ko’rsatkichlari 
№ 
Olingan 
namuna 
Moyning sifat ko’rsatkichlari 
Kislota 
soni, (mg 
КОН) 
Perekis 
soni, (J
2) 
% 
Rangi qizil 
birlikda 35 
sariq 
Namligi, 
% 
1. Rafinatsiyalanga
n paxta moyi 
0,6 
3,5 
6 
0,03 
Namuna uchun olingan rafinatsiyalangan paxta moyi sifat ko’rsatkichlarini 
aniqlab olganimizdan so’ng quyidagi antioksidantlar bilan ishlov berildi. 

---

391 
Antioksidant qo’shilgan rafinatsiyalangan 
paxta moyining sifat ko’rsatkichlari
№ 
Oksidlanishni 
kamaytirish 
uchun paxta 
moyiga 
qo’shishga taklif 
qilinayotgan 
komponentlar 
Moyning sifat ko’rsatkichlari 
Kislota 
soni, 
(mg КОН) 
Perekis 
soni, (J
2
) % 
Rangi 
Qizil 
birlikda 35 
sariq 
Namligi 
% 
1. 
Zig’ir moyi 
0,31 
2,7 
6 
0,011 
2. 
Zig’ir 
urug’i 
yanchilmasi 
0,37 
2,8 
6 
0,015 
3. 
Qovoq 
urug’i 
yanchilmasi 
0,38 
2,3 
6 
0,014 
4. 
Tokoferol 
(vitamin E) 
0,31 
2,3 
6 
0,021 
Ushbu tajribalarda rafinatsiyalangan paxta moyini yuqoridagi antioksidantlar
bilan ishlov berilganda pereks soni 3,5 dan 2,3 gacha pasayishi kuzatildi va uzoq 
muddatga pereks sonini me’yorda saqlash mumkinligi to’g’risida ma’lumotlar olindi. 
Xulosa qilib shularni aytish lozimki rafinatsiyalangan o’simlik moylarini uzoq 
muddat saqlash davomida sifat ko’rsatkichlarini o’zgartirmay me’yorda saqlash 
bo’yicha o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki o’simlik moylarini uzoq muddat 
saqlanishi uchun oksidlanishni bartaraf etishda kuchli antioksidantlar bilan ishlov 
berish muhim ro’l o’ynaydi.