Babayeva d. R

2. 

Bolalar nutqini rivojlantirish texnologiyasi. Badiiy adabiyot 

va  xalq  og‘zaki  ijodiyotiga  oid  asarlar,  shu jumladan  kichik  folk- 

lor  janrlari  (maqoUar,  matallar,  topishmoqlar,  tez  aytishlar,  sanoq 

she’rlar  va  boshq.)  bolalar  nutqining  ifodaliligini  rivojlantirishning 

eng muhim manbai.iri hisoblanadi.

Agardaatrofidag  kattalarbolani beshikdan boshlab to‘g‘ri so‘zlashga 

o‘rgatsalar,  u  intelkktual jihatdan normal  rivojlanadi.  Unda  tasawur 

qilish,  so‘ngra  fikrlash  va  xayol  surish  qobiliyati  paydo  bo‘ladi.  Har 

bir  yosh  bosqichda  bu  qobiliyat  takomillashib  boradi.  Bola  intellek- 

tining rivojlanishi bilan bir vaqtda uning emotsional-iroda sohasi ham 

takomillashib  boradi.  Nutqni  rivojlantirish metodikasi  har  qanday ri- 

vojlanishning umumiy shakllari, tomonlari va o‘zaro bog‘liqligini aks 

ettiradigan dialektika qonunlari va toifalariga tayanadi.

Bolaning  taraqqiyot  jarayoni  faqat  o‘yin  orqali  olib  borilmay, 

balki  qo‘llar  harakati  orqali  ham  olib  borilishi  mumkin.  Bunga  biz 

alohida ahamiyat beramiz. M.Montessori pedagogikasining asosiy ta- 

moyillaridan biri -  «Barmoqlar uchining harakati inson intellektining 

taraqqiyot  qurolidir».  Shu tamoyil  asosida bolalar turli narsalaming 

xususiyatlarini:  masalan shakami, tuzni, melni, unni  suvga solib, bu 

narsalaming erib ketishini bilib oladilar.  Ular oyoq kiyimlarini krem

280

---

bilan  tozalaydilar,  uni  yaltiraguncha  artadilar,  plastmassa pinsetdan 

foydalanishni o‘rganadilar, paxtani rulondan ajratib olish orqali bar- 

moqlarini  harakatga  keltiradilar  va  mashq  qildiradilar,  xamir  bilan 

ishlashni,  sabzavotlami kesishni,  mahsulotlaming  xususiyatlarini va 

sifatlarini  to‘g‘ri  aytishni  o‘rganadilar.  To‘rlar  yordamida  bola  yor- 

mani  guruchdan  ajrata  olishni  o‘rganadi  va  uni  boshqa  idishlarga 

joylashtiradi.  Bu jarayonlar bolaning ko‘z bilan chamalash, diqqatni 

jamlash,  irodasini  taraqqiy  ettirishga  yordam  beradi.  Agar  bola  ni- 

manidir to‘kib yuborsa yoki sochib yuborsa, shu yeming o‘zida bola­

ning o‘zi sochiq bilan yoki supurgi va hokandozda uni tozalab olishni 

bilishi lozim.