Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Қайроқ – энг қадимий чолғулардан бири ҳисобланади. Чунки бу 
чолғунинг табиатнинг ўзида мавжудлиги, қолаверса, урма зарбли 
чолғуларнинг инсонлар ҳаётидаги энг биринчи “сунъий чолғу”лари 
эканлиги буни исботлайди. Инсониятнинг ибтидоий даврда табиатдаги 
неъматларни пиширмасдан, қайдай бўлса шундай истеъмол қилганлиги ва 
ўз навбатида қурол сифатида ҳам қўл остидаги жисмлардан 
фойдаланганлигини биламиз. Худди шу жараённинг табиий давоми 
сифатида мусиқий ритм ҳосил қилишда фойдаланилган илк мосламаларнинг 
бири сифатида дунёга келган қайроқ тошлар ҳалигача миллий чолғучиликда 
фойдаланиб келинаётгани ажабланарлидир. Қайроқ одатда икки жуфт 
силлиқ тошдан иборат бўлади ва ҳар икки қўлда иккитадан ушлаб ижро 
этилади. 
 
Қошиқ – инсон томонидан ихтиро қилинган меҳнат қуроллари ичида 
албатта таёқдан кейин туради. Чунки, ибтидоий одамлар ердаги илдизларни 
қазиб олиш учун аввало таёқни кашф этиши лозим эди. Табиатдаги 

---

199 
неъматларни пиширишни ўрганган одам энди қўли куймасдан овқатни 
оғзига олиб бориши учун қошиқ ихтиро этилган. Таёқ ҳам, қошиқ ҳам бир-
бирига урилиши натижасида ҳосил қилинадиган товушдан ритмларни 
тўзишда фойдаланилгани аниқ. Қошиқнинг шу сифатда фойдаланилиши 
натижасида кейинчалик испан кастаньети сингари махсус чолғулар ихтиро 
этилганлиги, қолаверса рус тилидаги “ковшик”, “ковш” ( сув ичиладиган 
катта қошиқ, шунингдек, экскаваторнинг тупроқ оладиган мосламаси) 
атамаси қошиқ сўзининг ҳосиласи эканлиги 1930 йилда В.Беляев томонидан 
яратилган “Ўзбекистон мусиқа чолғулари” китобида келтирилган. Мусиқий 
ижрода юқорида кўрсатилган махсус “қошиқ”лардан ва қуйида 
тасвирланган – овқат ейишда ишлатиладиган ёғоч қошиқлардан 
фойдаланилади. Қошиқ ижросида ҳам қайроқдаги сингари ҳар икки қўлга 
бир жуфтдан қошиқ ушланади ва уларнинг бир-бирига урилиши натижасида 
керакли ритм ҳосил қилинади.