Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo



Download 8,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet79/581
Sana31.12.2021
Hajmi8,82 Mb.
#222390
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   581
Bog'liq
Konferensiya 2020 aprel

Qaqqa (qaqa) 

Qand 

Taktaka  

Zina 

Nanna  


Non  

Hohoy (loloq) 

Koʻylak 

Qaymoq  


Lalla  

Boʻji  


Ajina  

Babu  


Qoʻrqinchli narsalarga nisbatan 

10 

Immo 


Suv (Xorazmda) 

 

9-jadval.  Tajriba  ishtirokchilar  nutqida  qoʻllangan  fe’l  soʻz  turkumiga 

oid neologizmlar. 

 



 

113 


№ 

Bolalar tilida 

Izohi  

Atata 


Urmoq, kaltaklamoq 

Achom 


Quchoqlash  

Totoy  


Tik turish 

 

10-jadval. Tajriba ishtirokchilar nutqida qoʻllangan neologizmlar.  



№ 

Berilgan savol 

Bolaning javobi 

Ismi, sharifi, 

yoshi 

Ota-onasining 



kasbi 

Uyingizda qanday 

hayvonlar bor?  

Uyimizda chip-

chiplar... quqular, 

bobolar bor 

RY (4 yosh) 

Otasi harbiy, 

onasi bogʻcha 

tarbiyachisi 



Yana nimalar bor? 

Xoʻshoʻsh, babachaq 

bormi? 


...bor 

RY (4 yosh) 

Otasi harbiy, 

onasi bogʻcha 

tarbiyachisi 

Nechta babachaq bor? 

Mashincha (qoʻlini 

koʻrsatadi) 2 ta 

babachaqni qassob 

kelib soʻydi 

RY (4 yosh) 

Otasi harbiy, 

onasi bogʻcha 

tarbiyachisi 



Choy qanaqa ekan?  

Poooo, pooo 

MA (2 yosh) 

Ota-onasi 

vaqtincha 

ishsiz 

Sizga qaqa bersam 

nima deysiz? Mana 

qaqa beraman 

...Boʻyiz huchcha 

boʻlsin 


SA (3 yosh) 

Otasi 


tadbirkor, 

onasi bank 

xodimi 

 

Sizga nima qilishdi? 

Qoʻlizga nima qilishdi? 

Meni tomoqim 

ogʻridi, Oʻzbegimda 

morojna yedim. 

Duxtiy jiqqa qildi. 

Yaqibbek keldi.  

RY (4 yosh) 

Otasi harbiy, 

onasi bogʻcha 

tarbiyachisi 

Nima yeysiz? Menga 

nima berasiz yeyishga?  

Bermayman, 

ketasiz... 

Nanna, qaqa 

bermang, apa... 

Menga planshetizni 

tashlab ketasizmi?.. 

AS (5 yosh) 

Ota-onasi 

vaqtincha 

ishsiz 

 

Qaqa bering, lala 

berasizmi? 

Yosinbek, parkda nima 

boʻlibdi? 

Bogʻda... boʻji 

tishtavoldi 

qorovildi 

RY (4 yosh) 

Otasi harbiy, 

onasi bogʻcha 

tarbiyachisi 



10 

Qanaqa diditlar bor? 

Haligi nima... 

minadiganlar bor, 

soati bor diditlar 

bor 


RY (4 yosh) 

Otasi harbiy, 

onasi bogʻcha 

tarbiyachisi 




 

114 


Sifat turkumiga mansub soʻzlar orasida keltirilgan “po” “issiq” ma’nosini 

ifodalovchi  soʻz  bolalar  nutqida  qoʻllanganda  bir  narsa  e’tiborimizni  tortdi. 

Agar  bolalar  juda  issiq  demoqchi  boʻlishsa,  “po”  soʻzining  boʻgʻinini 

kuchaytirish  orqali  “poooo”  tarzida  qoʻllashadi  va  bu  grammatikada 

uchraydigan sifatning orttirma darajasini hosil qilishdagi qoidaning aynan oʻzi 

boʻladi. Katta soʻzining orttirma nisbatini hosil qilish uchun kaaatta (birinchi 

boʻgʻinni  choʻziq  talaffuz  qilish  orqali)  tarzida  aytishning  oʻzi  ham  kifoya. 

Yuqoridagi “babachaq” va “pooo” soʻzlarini inobatga oladigan boʻlsak, bolalar 

tilida  ham  ayrim  grammatik  xususiyatlar  mavjud  boʻladi.  Bundan  tashqari, 

bolalar  neologizmining  yuzaga  kelish  sabablari  bilan  tilning  vujudga  kelish 

sabablaridagi  oʻxshashliklar  ham  shundan  dalolat  beradiki,  bola  nutqi 

haqiqatan ham nutqning ibtidosidir.  

Fe’l turkumiga mansub neologizmlar orasida “totoy” soʻzi hali bir yoshga 

toʻlmagan  yoki  yurishni  bilmaydigan  bolalar  uchun  kattalar  tomonidan 

qoʻllanadigan  soʻz  boʻlib,  u  buyruq  maylida  “tik  tur,  bitta-bitta  qadam  bos” 

ma’nolarida  ishlatiladi.  Bolalar  neologizmni  asosida  vujudga  kelgan 

odatlarimiz  ham  mavjud  boʻlib,  bola  yurishni  boshlagan  vaqtda  mahalladagi 

uch-toʻrt bolani yigʻib,  qand  sochish  –  “qaqasochaloq”  marosimi  oʻtkaziladi. 

(Andijon  viloyati  Buloqboshi  tumani  Shirmonbuloq  qishlogʻida  hali  ham 

mavjud.)  Yana  shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  “rus  tilshunosligida  amalga 

oshirilgan  ba’zi  tadqiqotlarda  e’tirof  etilishicha,  bolalar  nutqidagi  hech  bir 

yangi soʻz original boʻlmaydi” [3]. Mazkur fikrni rad etmagan holda yuqorida 

biz neologizm deb hisoblagan soʻzlarning aksariyati tilimizda taqlid va undov 

soʻzlar  sifatida  qoʻllanishini  aytadigan  boʻlsak,  boshqa  tomondan  bu  soʻzlar 

oʻzining lugʻaviy ma’nosini yoʻqotib boshqa ma’no kasb etayotganligi bu farazni 

rad  etadi.  Bu  hodisani  balki  transpozitsiya  atamasi  bilan  ham  izohlash 

mumkindir.  Lekin  tilimizda  hech  qanday  vazifada  qoʻllanmaydigan  “xoxoy”, 

“nanna” va shu qator soʻzlarning mavjudligi yana fikrimizni tarqatib yuboradi. 

Yana bir e’tiborli tomoni bolalar nutqidagi neologizmlarning yosh xususiyati 

boʻlib,  bu  koʻrsatkich  asosan  1-4 yoshlar oraligʻida  deb  baholansa  boʻladi. 




 

115 


Yuqoridagi til paydo boʻlishiga oid farazlar misolida ham bolalar tilini tilning 

chin ma’nodagi ibtidosi deb atashimiz mumkin. 



Xulosa. Fan-texnika taraqqiyoti bolalar nutqidagi neologizmlarga ham 

ta’sir  koʻrsatmay  qolmagan.  Tadqiqot  mobaynida  bolalarga  mashinani 

koʻrsatib,  bu  nima  deb  savol  berilganda,  “Cobalt”  deb  javob  berganlari  ham 

topildi.  Bolalar  nutqida  uchraydigan  neologizmlar  noyob  va  kamyob 

hisoblanadi.  Oʻzbek  tili  uchun  sheva  xususiyatlari  qanchalik  kerakli  boʻlsa, 

bolalar nutqidagi neologizmlar ham etimologiya, psixolingvistika fanlari uchun 

shunchalik muhimdir. Bundan tashqari ularda yana ahamiyatlisi neologizmlar 

bola  oʻzi  tomonidan  yaratilishi  ham,  ota-onalar  ta’siri  ostida  ham  yaratilishi 

mumkin. (taktak, achom) Bolalar neologizmlari aniqlanganda ularning vaziyat, 

sheva va ijtimoiy muhit bilan bogʻliq hodisalari inobatga olinishi kerak.  

Neologizmlar  til  strukturasining  inson  ongi  tomonidan  oʻzlashtirilishi 

jarayoni  tilning  paydo  boʻlish jarayoni bilan muayyan oʻxshashlikka  ega.  Bu 

jarayonda til strukturasida koʻzga tashlangan bir qancha qonuniyatlarni ham 

koʻrishimiz mumkin: 



Babachaq (baba – asos, -chaq qoʻshimcha) – qoʻzichoq; 

Poooo – iiiisssiq. 

Bola qaysidir tushunchani nomlar ekan, ongning oʻxshatish funksiyasini 

qoʻllaydi. Uning chiqargan ovozi, tashqi koʻrinishi bola uchun ahamiyatli.  

 

 



 


Download 8,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   581




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish