Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

30 soʻz/min (kub) 

MO 

5.322 morf/gap 

27 soʻz/min 

Sogʻlom 

ishtirokchilar 

10.93-20.27 morf/gap 

63-108 soʻz/min 

 

4-jadval. Katta yoshli odamlar va bolalarning nutqidagi gapning oʻrtacha 

uzunligi qiyosi. 

Ishtirokchi nomi 

Gapning oʻrtacha uzunligi 

 

RY 

7.5 morf/gap 

Bola 

Sogʻlom ishtirokchilar 

[2.30] 

10.93-20.27morf/gap 

Katta yoshli 

---

 

109 

 

Yuqoridagi jadvaldan ham koʻrinib turibdiki, bola oʻz nutqida koʻp sodda 

gaplarda  foydalangani  uchun  ham  ham  uning  gaplarining  oʻrtacha  uzunligi 

kattalarnikidan  kamroq.  Yana  shunisi  ham  borki,  bola  nutqida,  asosan,  tub 

soʻzlar  qoʻllanadi.  Masalan,  bola  “choy  bering”  demoqchi  boʻlsa,  “choy  ber” 

tarzida  ifodalaydi  va  shu  tarzda  morfemalar  sonining  qisqarishi  gapning 

oʻrtacha uzunligiga ta’sir etadi. 

Bolalar nutqida uchraydigan yangi soʻzlarning koʻpchiligi biz nutqimizda 

qoʻllaydigan  undov  va  taqlid  soʻzlarga  mos  keladi.  Demak,  bolalar  nutqidagi 

neologizmlar, asosan, taqlid qilish natijasida yuzaga keladi. Ahamiyatli jihati 

shundaki, tilning paydo boʻlishiga oid farazlar orasida tovushga taqlid (Bunga 

koʻra, ibtidoiy odamlarning turli tovushlarga, hayvon va qushlar ovoziga, tabiat 

hodisalariga taqlid qilish jarayonida soʻz yasalgan [4.8-bet]) va undovlar farazi 

mavjud. Bola harakatlarga nisbatan ham, soʻzlarga, tovushlarga nisbatan ham 

taqlidchi boʻladi. Taqlid asta-sekin yaratuvchanlik bilan uygʻunlashib boradi. 

“Natijada bolalar nutqiga xos innovatsiyalar yuzaga keladi” [3.74]. 

Bilamizki, taqlid soʻzlar 2 turga boʻlinadi: 

Ovozga taqlid; 

Holatga taqlid.  

Abdullayeva Muqaddasxon oʻz nutqida chiroq yonganida, “lip-lip yondi” 

yoki  archa  chiroqlariga  nisbatan  ham  “chiroyli  lip-liplar”  deb  ishlatadi. 

Bilamizki, bu holatga, chiroqning yonish holatiga taqlid asosida yuzaga keladi. 

Yoki  “bibib”  mashina soʻzining  qoʻllanilishi  zamirida  ham  ovozga  taqlid  – 

mashinalarning  signal  tovushiga  taqlid  qilish  yotadi.  Bola ayrim soʻzlarni 

hozirgi  oʻzbek  tilidagi  ayni  iste’moldagi  varianti  bilan  teng  qoʻllashi ham 

mumkin.  Masalan,  4  yoshli  Yosinbek  nutqida  mashina  va  “didit”  soʻzlarini 

baravar  qoʻllaydi.  Bundan  koʻrinib  turibdiki,  bola  nutqi  tildagi  barqarorlik, 

doimiylik,  odatiylik,  maromlilik  hamda  shaxsiy  ijodiylik  oʻrtasidagi 

ziddiyatning oʻziga xos ifodasi sifatida [3.75-bet] namoyon boʻladi.  

---

 

110 

5-jadval. Tajriba ishtirokchilar nutqida qoʻllangan taqlid soʻzlarga mos 

keluvchi neologizmlar.  

 

№ 

Tovushga taqlid 

asosida 

 

№ 

Holatga 

taqlid 

asosida 

 

1 

Bibib (didit) 

Mashina