90
qalbidan joy olgan shoirlar bisyor. Shunday shoirlardan biri Toʻra Sulaymondir.
Toʻra Sulaymon oʻzbek adabiyotiga dilbar she’rlari, publisistik maqolalari bilan
birga,“Qorasoch“, “Toʻlgonoy“,”Yovqochdi“,”Mangulik“ turkum asarlari bilan
munosib hissa qoʻshgan. Oʻzshe’rlarida tilimizning bebaho boyligidan, uning
serqirra faoliyatlaridan unumli foydalangan. Buni biz shoirning birgina
she’rlarida soʻz koʻchish usulini tahlil qilish orqali koʻrib oʻtamiz. Oʻzbek tilida
soʻz koʻchish metofora, metonimiya vazifasifadoshlik, sinekdoxa kabi
hodisalarni oʻz ichiga oladi. Oʻzdek adabiy tilidagi eng koʻp qoʻllaniladigan usul
bu- metafora va metonimiyadir. Shoir she’rlarini tahli lqilganimizda ham bunga
amin boʻlamiz.
Suvlar ham tinidi sunbula kelib
Tinib – tiniqmadi bu koʻnglim hayhot
Na bahor, na yozdan, na toʻkin kuzda
Hecham qoniqmadi bu koʻnglim, hayhot
Ushbu she’rda metafraning goʻzal namunalarini uchratish mumkin.
Sunbula bu insonga xos, tashqi tarafdan shunday “Sunbula kelib“ deganda
insonga xos harakat oʻxshashligi mavjud. Rasmlarda koʻngilning qoniqmasligi,
insonni ajablantiradi. Mana shu yerda ham shoir metofora usulidan unumli
foydalangan. “Qismat“ deb atalgan she’rdan keltirilgan ushbu parchani
oʻqiganda qishloq surati – hech kimning hayoliga kelmaydi.
Toʻra Sulaymon she’rlarida oʻxshatish san’ati yuksak choʻqqiga chiqqan,
desak mubolagʻa boʻlmaydi.Jonsiz tabiat va uning unsurlardan unumli
foydalana oladigan shoirningquydagi “Yolgʻiz “ she’rini olaylik:
Senam yolgʻiz, men ham yolgʻiz men qayda yo sen qayda
Oʻrtamizda qildim, togʻlar koʻrishar bu kun qayda
Men ham yolgʻiz, sen ham yolgʻiz, men yerda- yu sen koʻkda
Yetti iqlim yuki bordek mushdekkina yurakda.
Yolgʻizlik faqat yaratganga xos. Inson uchun bu musibatdir. Misralar
orqali Ollohga ishora bor. Insonga xos koʻrishish togʻlar obraziga koʻchirilgan.
Mushdekkina yurakka yetti iqlim yuki borligi ham metofora. Negaki, yuk inson
91
gardanida boʻladi. Jumladan, farzandlik yuki, yurt, vatani oldidagi yuki ka’bi
ma’sulyati.
Toʻra Sulaymonning deyarli har bir she’rida metaforani uchratamiz. Bu
ham bir shoirning uslubi.
Togʻlarga suyandim tayanch boʻlsin deb,
Tayanch boʻlolmadi ulkan togʻlar ham.
Bogʻlarda tunadim nomli boʻlay deb,
Bolini etadi oʻsha bogʻlar ham.
Toʻra Sulaymon togʻ, bogʻ tabiatini dildan sevgan shoir. Bogʻlarni kim
sevmaydi? Yam-yashil, jannatning ifori, soʻlim manzaralar, yengil shabadalar,
ahyon – ahyonda koʻzga tashlanadigan togʻgullari, mehnat zalvorini yelkasiga
olgan odamlar bu goʻzal hayot manzarasidir. Shoir Toʻra Sulaymon mana
shundan ilhomlanib, “Nido“ nomli she’r bitganlar. She’r shunchaki yozilmaydi.
Unda shoir his- tuygʻulari, dardlari, quvonchi, shodlik damlari ham aks etadi.
Lirik qahramon fikri oʻylari qorishib ketadi. Toʻra Sulaymon tayanch boʻlsin deb
togʻlarga suyanadi. Aslida, yaqinlariga, doʻstlariga suyangan. Togʻlar obrazida
foydalanib metaforani yuzaga keltirgan. Bogʻlar ham bolini qizgʻongan. U
ishongan insonlaridan bol ta’bi, mehr, oqibat, sadoqat kutgan. Oʻxshatish
yakuni metofora bilan bezatgan. Toʻra Sulaymon soʻzga ayricha bir erkinlik
bilan yondashib har qanday asov soʻzni ham yuvosh torttira oladi. Soʻzni ruhga
boʻysundira oladi. Oʻzi soʻzning emas, ruhning studiyasida yuradi. Oddiygina
soʻzlardan Toʻra Sulaymonga xos tasvir uslubini vujudga keltia oladi“, deb
yozilgan “Sensiz yolgʻiz gʻarib boʻldi” kitobda.
Do'stlaringiz bilan baham: