Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Xoʻjayev.X.S 

E'tiborli  jihati  shundaki,  hozirgacha  X.  S.  Xoʻjayev  tarjimasi,  tarjima 

qoʻlyozmasining taqdiri bilan bog‘liq turli fikrlar bildirilgan. Ozarbayjonlik olim 

A.Quliyev  yozadi:  “Bir  ma'lumotga  koʻra,  1939  yilda  “Devon”  toʻliq  tarjima 

qilingan  va  shu  yili  S.  Malov  hamda  A.  Kononov  tomonidan  tahrir  qilingan. 

Hatto  nashrga  ham  berilgan.Lekin  60-yillarda  tarjima  ustida  yangidan 

takomillashtirish ishlari [A. Temirchizoda, A. Ja'far, J. Afandiev] olib borilgan [1. 

4-bet]. 

Oʻshandan  beri  “Devon”ning  tarjimasi  har  zamonda  bir  nufuzli 

“komissiyalar”  tomonidan  tekshirilgan,  “takomillashtirishlar”  asnosida 

tarjimonlar roʻyxati  xiyla  familiyalar  ilova  qilina-qilina  uzayib  borgan…  X. 

Saidning nomi roʻyxatda hamon saqlanib qolganiga hayronsan kishi…”[8. 11-

b]. 

---

 

537 

“Qatag‘on qilingan turkologiya” kitobining mualliflaricha esa X. S. Xoʻjaev 

tarjimasi  Ozarbayjon  NKVDsi  tomonidan  yoʻqotilgan  va“Devon”  ozarbayjon 

tiliga boshqatdan tarjima qilingan: uning tarjimonlari ham, tahrirchilari ham 

oʻzgargan.  

          “Qashqar Mahmudining lug‘ati tarjimasi toʻg‘risida  gapirish hali hamon 

davom  etmoqda.  Xoʻjayevning  barcha  ishlari  Ozarbayjonning  NKVD-da  yoʻq 

qilingan.Lug‘at tergov paytida "aksil-inqilobiy" deb e'lon qilindi, ammo 1939-

yilda  Azfan  tarjimasini  qaytadan  boshlashga  qaror  qildi.Aynan  oʻsha  paytda 

A.N.  Kononov  eslatib  oʻtadigan  komissiya  tuzildi.  Akrem  Jafar  F.D.Ashninga 

1933-yil 25-dekabrda yozgan maktubida guvohlik berganidek, jamoani Boku 

tarixidagi  eng  qadimgi  sharqshunos 

olim,  professor  P.K.  Juzey  boshqargan; 

Tarjimonlar  orasida  Said Nizomiy, Ismixanov,  A.  Demirchi-zade, A.  Aliasker-

zade, Jalol Afandiev va M.R. Eskerli tahrirda ishtirok etishdi. Bu Xoʻjaev emas, 

balki  ushbu  tarjima  A.N.  Kononov  tomonidan  S.E.  Malov  bilan  birga 

tahrirlangan.  1941-yilda  yangi  tarjima  tugallandi,  ammo  Akrem  Jafar 

yozganidek, "Ushbu kitobni bosib chiqarish nomaqbul deb topildi". 1946-1947-

yillarda tarjima yana nashrga tayyorlanmoqda, lekin hattoki u nashr etilmadi. 

Va  nihoyat,  1958-yilda,  xuddi  shu  maktubda  aytilganidek,  "Devon"  ning 

tarjimasini nashr etish masalasi yana koʻtarildi  va  zamonaviy  ozarbayjon 

ada

biy tilining normalari, uning yangi imlo, terminologiyasi va boshqalarni 

hisobga olgan holda yangi nashrga topshirildi. Demirchi-zade, Akrem Jafar, 

J.Efendiev.  Yangi  nashr  Devon  qoʻlyozmasining  nusxasi  asosida  nashr 

etilgan. Yangi versiya tayyorlandi, ammo lug‘atning ozarbayjoncha tarjimasi 

juda omadsiz keldi: Akrem Jafar yozganidek, "Nega u nashr e

tilmadi, men bu 

haqda  butun  roman  yozishim  kerak"[5.30-bet].  Albatta,  bu  masalalarni 

oydinlashtirish alohida tadqiqotni talab etadi.