Buxgalteriya lit

moddiy qiymatliklar“ schotlarning debet tomonida ko‘rsatiladi. 

Mulkchilik shaklidan qat’i nazar, korxona va tashkilotlarning xo‘jalik faoliyati bevosita 

mablag‘lar harakati bilan bog‘liqdir. Mablag‘lar harakatini to‘g‘ri rasmiylashtirish, hujjatlar 

asosida  tartibga    solish  mulk  egasining  tegishli  mablag‘larga  bo‘lgan  talabini  o‘rganish  va 

ularning to‘liqligini ta’minlash imkonini beradi. Korxona va tashkilotlarda amalga oshirilgan 

xo‘jalik operatsiyalari manbalarning joylashishiga va ularning tashkil topish manbalarining 

o‘zgarishiga olib keladi. Har bir amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyasi bir vaqtning o‘zida 2 

ta  schotda:  birinchisini  debetida,  ikkinchisini  kreditida  ko‘rsatadi.  Har  bir  schot  bir  turli 

xo‘jalik manbalarining harakatini o‘zida ifoda etadi. Misol uchun „Kassa“ schotini olaylik, 

unda  kassadagi  pul  manbalarining  harakati  aks  ettiriladi,  ya’ni  kirim-chiqim,  hisob-kitob 

qilinadi. Kassadagi pul mablag‘larining holati bo‘yicha moddiy javobgar shaxs — kassir o‘z 

hisobotini buxgalteriyaga topshiradi. Hisobotda kassada amalga oshirilgan pul manbalarining 

harakati ularni tasdiqlovchi hujjatlar bilan asoslangan holda ko‘rsatiladi. 

Demak, moddiy javobgar shaxslarning hisobotlari buxgalteriya hisobotini yuritish uchun 

asos  qilib  olinadi  va  bu  hisobotlarda  ko‘rsatilgan  manbalarning  o‘zgarishi  belgilangan 

buxgalteriya  hisobi  schotlarida  o‘z  ifodasini  topadi  va  ikki  yoqlama  yozuvlar  bilan 

rasmiylashtiriladi. 

Buxgalteriya  schotlarida  amalga  oshirilgan  xo‘jalik  operatsiyalari  ikki  yoqlama  yozish 

balansini  tuzish  bilan  bog‘liq  holda  olib  boriladi.  Lekin  buxgalteriya  schotlarida 

manbalarning harakati ularning turlari, tegishli o‘lchov birliklarida ko‘rsatilsa, buxgalteriya 

balansida ularni umumlashtirilgan holda ko‘rsatish mumkin. 

Misol  uchun  „Materiallar  hisobi“  schotini  olaylik,  bu  schotda  materiallar  xarajati 

hisobga  olinadi.  Materiallar  harakatining  hisob-kitobi,  birinchi  bor,  moddiy  javobgar 

shaxslarning hisobotlarida ko‘rsatiladi. Har bir javobgar shaxs o‘z zimmasidagi materiallar 

harakati  bo‘yicha  buxgalteriyaga  hisobot  beradi,  ya’ni  buxgalteriya  schotlarida  materiallar 

harakati turlari bo‘yicha, moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha alohida-alohida hisobga olinadi, 

lekin balansda umumlashtirilgan holda ko‘rsatiladi. 

5 — Buxgalteriya hisobi nazariyasi 

Buxgalteriya  schotlarida  xo‘jalik  operatsiyalarini  ikki  yoqlama  yozishning  yana  bir 

xususiyati  shundaki,  u  korxonalar  o‘rtasidagi  o‘zaro  hisob-kitob  ishlarini  to‘g‘ri  tashkil 

qilish, hisoblashlarni tartibga solishni ta’minlash imkonini beradi. 

Buxgalteriya schotlarida ikki yoqlama yozish usulini yanada tushunarli qilish maqsadida 

quyidagi misollarni keltiramiz va ularni ikki yoqlama yozish usulida ifodalaymiz. 

---

33