Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

Adabiyotlar 
1. Гальперин П.Я. Психология как обьективная наука.М.: 
Просвещение,1995. 

---

273 
2. 
Resources for Asessment of students who are Deaf and hard of hearing. 
Susan Rose,Ph.D.,Lauren Barkmeier.2008. 
3. Психология глухих детей. /Под ред. Соловев И.М., Шиф Ж.И., 
Розановой Т.В., Яшковой Н.В. –М., 1991.
4. Рау Ф.Ф. Формирование устной речи у глухих детей. –М.: 
Педагогика, 1981. – 280 с. 
O‘QISHMALAKASINIEGALLASHNIO‘ZIGAXOSLIGI 
Xamidova 
Muborak 
Ubaydullaevna 
- 
"Surdopedagogika va inklyuziv ta’lim " kafedrasi katta 
o‘qituvchisi 
Nosirova Robiyabonu Shavkat qizi Nizomiy nomidagi 
TDPU 202 gurux Surdopedagogika yo‘nalishi talabasi 
Zaifeshituvchibolalarningto‘liqo‘qishmalakasieshituvchibolalarganisbatan
uzoqroqvaqiyinroqshakllanadi. 
Buularningog‘zakinutqivaeshitishqobiliyatigao‘zarobog‘liqdir. 
Tilnio‘zlashtirishfikryuritishqobiliyatiga, bilimvasotsial-moslanishgabog‘liqdir. 
Tilnio‘zlashtirish 
– 
samaralio‘qishqobiliyatiuchunshartdir. 
Eshitishdanuqsoniborbolalarnutqiymuloqotgamaxsuspedagogikjarayondamaxsus
dasturasosidauzoqvaqtdavomidaamalgaoshiriladi[1]. 
O‘qishtexnikasinishakllantirishda 
(to‘g‘riligi, 
tezvaifodalio‘qish) 
vao‘qiganinianglashdatalaffuz, 
og‘zakivayozmanutqnio‘zlashtirish, 
lug‘atboyligivagrammatiktuzilishkattao‘rinniegallaydi. 
Eshitishdanuqsoniborbolalarnio‘qitishtexnikasitovushlarnitalaffuzqilish, 
nafasmashqlari, 
tovushnitiklash, 
urg‘u, 
nuqta, 
verguldato‘xtabo‘qishmalakasinirivojlantirishbilanparallelolibboriladi. 
Tovushtalaffuzibilanqaytaishlashsaqlanibqolgananalizatorasosidaolibboriladivaa
sta-sekinlikbilano‘qishmalakasishakllantiriladi 
(F.F.RauvaN.F.Slezina). 
Shungamosravishdato‘g‘ri, 
tezvaifodalio‘qishishlaribajariladi. 
To‘g‘rio‘qishmalakasidanafaqatkichiksinflardabalkio‘rtasinflardahamqo‘yidagix
atolargayo‘lqo‘yiladi: 
− So‘zobrazidagitovushninoto‘g‘ritalaffuzqilish (g, s, j, ch, sh) 
tovushso‘zlario‘rtasidanoto‘g‘ritalaffuzqilinadi, so‘zoxiridatushurilibqoldiriladi; 
− Tanishso‘zlardaurg‘uninoto‘g‘riqo‘yish; 
− Orfoepikqonunlargaamalqilmaslik, 
buqonuno‘quvchilargatanishbo‘lsahamundoshlarnio‘rninialmashtirish, 
so‘zoxiridaundoshlarninoto‘g‘ritalaffuzqilish. 
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalaranalitiko‘qishdatutilibo‘qiganliklari, 
sababliso‘zbirligivaso‘zlarniqo‘shibo‘qishdaxatogayo‘lqo‘yadilar. 
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningo‘qishtempieshitishinormadagibolalarganis
batansekinroqbo‘lsaham, 
ularo‘qishamaliyotidao‘qiganmatninitezroqanglab 
yetadi. 
Ulardannutqiningyo‘qligitezo‘qishko‘nikmalarishakllanishigaxalaqitberadi. 
N.G. 
Morozova, 
A.F.Potilskaya, 
S.A.Zыkovlarnipsixologik-

---

274 
pedagogiktajribalarieshitishdanuqsonibo‘lganbolalarninafaqatg‘oyaviy-
tematikmazmuninitushunib 
yetishdabalkimatnningsyujetik-
voqeaviytomonlarinitushunishidagiqiyinchiliklariniko‘rsatibo‘tadi. 
Predmetlarnito‘g‘rima’nodaifodaqiluvchinotanishso‘zlar 
(xona, 
ombor, 
guldasta), 
predmetdanma’nosibildiruvchiso‘zlar 
(qizg‘anchiq, 
dangasa, 
namunali), 
yangigrammatikformadagiso‘zlar 
(Yulduzninguyi 
– 
Yulduzgaberdim, 
qatormaqator 
- 
joylashgan) 
[1].Firklashtushunchasidaeshitishdanuqsonibo‘lganbolalarso‘zlardanma’noviyva
grammatikbirliginiajrataolmaganliklarisababliqiyinchiliklargaduchkeladilar. 
Qurilishmaydoni, 
sumalaklaryig‘lamoqda, 
qalino‘rmon, 
yaxshifazilat, 
daryomuzbilanqoplanishi, 
yozgiob-
havosingariso‘zbirikmalariularuchuntushunarsizdir. 
So‘zbirikmalaridama’nosiyaxshianglab 
yetilmaganligisababliularba’zifaktvatushunchalarnianglab 
yetmaydilar, 
matnma’nosinito‘liqo‘zlashtiraolmaydilar. 
Umumiytarixiyxaraktergaegabo‘lganmatnlarnieshitishdanuqsonibo‘lganbolalarn
ingo‘zlashtirishidaularningko‘rgazmalihissiyoti 
yetishmaganligisababliqiyinchiliklarvujudgakeladi. 
O‘qiyotganmatnnianglab 
yetmaslikdamatnningjanrivaformasita’sirqiladi. 
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalaruchunshe’riymatnnio‘zlashtirish, 
xalqog‘zakiijodimatninio‘zlashtirishqiyinroq. Masal, xalqog‘zakivaasarlari, 
maqollar, 
sehrliertaklar, 
topishmoqlarnieshitishdanuqsonibo‘lganbolalardatushunishdaqiyinchiliklargavuj
udgakeladi. 
Yuqoridagifaktlargaasoslanibeshitishdanuqsonibo‘lganbolalaro‘qigannarsalarinit
o‘liqo‘zlashtiraolmasliginikeltiribchiqadi[3].Matnniasosiymazmuni, 
kaxramonlarvaularnixarakteri, 
voqealartasvirieshitishdanuqsonibo‘lganbolalaruchunbayonqilinganvoqealartush
unarsizbo‘libqoladi. 
O‘qiganmatnlarnima’nosinigapirishdaeshitishdanuqsonibo‘lganbolalaro‘zlarinin
ghayotiy-ruhiytajribalarigatayanadilar. 
Axloqiymavhumtushunchalarnishakllanmaganligi, 
ularningaxloqiyso‘zko‘nikmalariningkamligidahamko‘rinibturadi. 
Shaxsningsifatiniifodalovchiterminlarnieshitishdanuqsonibo‘lganbolalaranglayol
maydilar. 
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningnutqinirivojlanmaganligivanuqsonlariularni
psixologikvaanglashfaoliyatidao‘zta’siriniko‘rsatadi. 
Matnningma’nosinito‘liqtushunishfaktvavoqealarningbayoniqaxramonlarnixulqi
atvorinito‘liqbayonetabilishieshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningmatninito‘liqo‘
zlashtirganliginiko‘rsatadi[4]. 
O‘qilganmatnlarniyaxshio‘zlashtirishuchunmatnnito‘g‘rivaanglabo‘qilishkattaah
amiyatgaega. 
Matnnio‘qishshakli 
(temp, 
ritm, 
urg‘u, 
ohang) 
ma’nosinitushunishdayordamberadi. 
Eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningo‘qishtempinipastligi, ma’noviyto‘xtalish, 
nutqiyintonatsiyaniishlataolmasligiularo‘qishidanqoniqishhosilqilingandahamtip

---

275 
ikxatolarniuchratishmumkin. 
Ularnitovushipastvasekinyokixaddantashqaribaland, 
so‘zlartalaffuzinoaniqbo‘ladi. 
O‘qishdarslaridamatnustidaishlashdaeshitishdanuqsonibo‘lganbolalaro‘qishjaray
onidako‘proqmaxsussifatlarniegallashnitalabqiladi. 
eshitishdanuqsonibo‘lganbolalarningo‘qiganinianlab 
yetishi, 
o‘qishdarsiningvazifasivamaqsadito‘liqbajarilishiniko‘rsatadi.