Kafedrasi husanov nishonboy abdusattorovich dilmurodova nilufar asatullayevna



Download 4,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet71/398
Sana31.12.2021
Hajmi4,06 Mb.
#215865
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   398
Bog'liq
Ozbek tili oum

 
Og’zaki nutq:  
Mavzuga oid matnni o’qib tushunish.  
Matndagi termin va iboralarning ma’nosini izohlash.  
Matnga munosabat bildirib so’zlash.  
Yozma nutq:  
Universitet kutubxonasi haqida matn tuzish.  
Elektron kutubxona bilan ishlash bo’yicha tavsiyalar yozish.  


67 
 
Badiiy asarlarga bag’ishlangan internet saytlarining ro’yxatini tuzish.  
 
GRAMMATIKA. Frazeologik birliklarning turlari va uslubiy xususiyatlari. 
       Til  fanining  iboralarni  o‘rganadigan  bo‘limi  frazeologiya  deyiladi.  Ikki  va 
undan ortiq mustaqil so‘zlar yoki gaplar bir ko‘chma ma’noni ifodalaydi. Shunday 
ibora va gaplar barqaror bo‘ladi. Ular obrazliligi, jozibadorligi bilan ajralib turadi. 
Masalan: yuragi qon bo‘ldi, ko‘ngliga qil sig‘maydi. 
Frazeologik  ibora  va  gaplar  so‘zlarning  ko‘p  ma’noli  (polisemiya)  bo‘lishiga 
asoslanadi,  shuningdek,  ikki  va  undan  ortiq  mazmunni  ifodalaydi:  o‘zini  qayerga 
qo‘yishni  bilmadi  -  sevinchdan  hayajonlanmoq,  zerikib  yoki  bekorchilikdan 
toqatsizlanmoq  va  boshqalar.  Mazasi  qochdi  -  sog‘ligi  yomonlashdi,ishi  inqirozga 
uchradi.  Frazeologiyaning  tarkibida  idiomalar  ham  bo‘lib,  ular  ma’lum  tilgagina 
xos  bo‘ladi  va  boshqa  tillarga  so‘zma-so‘z  tarjima  qilib  bo‘lmaydi:  Ammamning 
buzog‘i. Yuragi shuv etib ketdi. Gapning po‘st kallasi. Oyoqni qo‘lga olib chopmoq 
va  h.k.  Idiomalarda  shakllangan  mantiqqa  to‘g‘ri  kelmaydigan  fikr,  voqea,  hodisa 
ifodalanadi. 
Nutqiy  ta’sirchanlik  frazeologizmlarni  qo’llash  bilan  ham  vujudga  keladi. 
Oddiy  so’zga  nisbatan  frazeologizmlar  (iboralar)da  ta’sirchanlik  kuchli  bo’ladi. 
Masalan,  Boya  qishloqdan  dadasi  keldi.  Dadasi  nimadandir  asabi  buzilib, 
qovog’idan  qor  yog’ib  keldi-yu,  o’g’li  bilan  ko’rishib  bo’lmasdanoq  Vohid 
Mirobidov qo’ng’iroq  qildi  (O.  Yoqubov).  Bu gapdagi  xafa ma’nosini ifodalovchi 
qovog’idan qor yog’ib frazeologizmi fikrning ta’sirchanligini oshirgan. 
Frazeologizmlar  zaminida  uzoq  o’tmishda  bo’lib  o’tgan  voqea-hodisalar, 
turmush  haqiqati  inson  ongida  mujassamlashgan,  sayqallashgan  obrazlarning 
tasavvurlari  siqiq,  sintaktik  qoliplashgan  bo’lib,  avloddan-avlodga  meros  bo’lib 
kelgan.  Fikrimizning  isboti  uchun  misollarga  murojaat  etaylik:  bir  yoqadan  bosh 
chiqardi,  shaytonga  dars  beradi,  chuchvarani  xom  sanama,  temirni  qizig’ida  bos, 
suvga  olib  borib  sug’ormay  keladi,  beli  og’rimaganning  non  eyishini  qara, 
tegirmonga  tushsa  butun  chiqadi,  otdan  tushsa  ham  egardan  tushmaydi,  to’ydan 
oldin nog’ora chalma, tepa sochi tika bo’ldi, ko’zi to’rt bo’ldi va h.k.  
Frazeologizmlarning  maqolga  aylangan  qismi  xalq  aql-idrokining  mahsuli, 
uning  hukmi,  ko’p  asrlik  tajribalari,  turmushdagi  turli  voqea-hodisalarga  aqliy 
munosabati  natijasidir.  Donishmandlarning  ta’kidlashlaricha,  "Xalq  maqoli-
xalqning  mulkidir.  Maqol  qayg’usi  -  xalq  qayg’usi,  maqol  g’azabi  -  xalq  g’azabi, 
maqol kulgusi - xalq kulgusi va maqol kinoyasi - xalq kinoyasi demakdir". 
Hayotda  insonlar  goho  sevinadi,  quvonadi,  goho  qayg’u,  alamli 
kechinmalarga  duchor  bo’ladi.  Ana  shunday  turli-tuman  ruhiy  holatlarga,  tevarak-
atrofdagi  voqea-hodisalarga  munosabatda  kishilar  o’z  nutqlarida  tayyor  holdagi 


68 
 
qoliplashgan  iboralarga  murojaat  etadilar.  Chunonchi,  o’tirsa  o’poq,  tursa  so’poq 
deydi  (biror  ayb  topib  kamsitish),  o’l  desang  o’ladi,  tiril  desang  tiriladi  (gapga 
kiradigan  kishi  haqida),  burnidan  buloq  bo’ldi  (zoe  ketdi,  tatimadi),  ona  suti 
og’zidan  ketmagan  (hali  yosh,  tajribasiz),  peshonasi  taq  etib  devorga  tegdi  (o’z 
bilganidan  qolmay,  oxiri  holi  tang  bo’ldi),  o’z  yog’iga  o’zi  qovurildi  (ruhiy  azob 
chekdi), baland oxurdan em egan (dimog’dor), arqonni uzun tashladi (biror yomon, 
noo’rin  ishning  oqibatini  kutish),  tarvuzi  qo’ltig’idan  tushdi  (maqsadi  puchga 
chiqdi), qulog’idan kun ko’rinadi (juda ozg’in, betob odam haqida) va h.k. 
 
1-topshiriq. Berilgan iboralarning ma’nolarini izohlang va gaplar tuzing. 
Otni  qamchilamoq,  otning  qashqasiday,  oshig‘i  olchi,  og‘ir  tabiatli,  popugi 
pasaymoq,  pushaymon  yemoq,  rangida  qon  qolmadi,  yuzi  yorug‘bo‘ldi,  to‘ydan 
oldin  nog‘ora  chalmoq,  tuyaning  dumi  yerga  tekkanda,  tuyaning  ustida  ham  it 
qopadi, to‘nini teskari kiyib olmoq, to‘rt tarafi qibla.  

Download 4,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   398




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish