Axborot kommunikatsion texnologiyalar

O‘rinlarini  almashtirish  shifrlash  usuli  bo‘yicha  boshlang‘ich  matn 
belgilarining  matnning  ma’lum  bir  qismi  doirasida  maxsus  qoidalar  yordamida 
o‘rinlari almashtiriladi. 
Almashtirish  shifrlash  usuli  bo‘yicha  boshlang‘ich  matn  belgilari 
foydalanilayotgan yoki boshqa bir alifbo belgilariga almashtirilali. 

---

95 
Gammalashtirish  usuli  bo‘yicha  boshlang‘ich  matn  belgilari  shifrlash 
gammasi belgilari, ya’ni tasodifiy belgilar ketma-ketligi bilan birlashtiriladi. 
Analitik  o‘zgartirish  usuli  bo‘yicha  boshlang‘ich  matn  belgilari  analitik 
formulalar  yordamida  o‘zgartiriladi,  masalan,  vektorni  matritsaga  ko‘paytirish 
yordamida.  Bu  yerda  vektor  matndagi  belgilar  ketma-ketligi  bo‘lsa,  matritsa  esa 
kalit sifatida xizmat kiladi. 
 
5.6§ O‘rinlarini almashtirish usullari 
 
Klassik  shifrlash  usullariga  o‘rinlarini  almashtirish  shifrlari,  oddiy  va 
murakkab  almashtirish  shifrlari  kiradi.  Ta’kidlash  joizki,  o‘rinlarini  almashtirish 
shifrlari va almashtirish shifrlarining kombinatsiyalari amaliyotda qo‘llanilayotgan 
har xil turdagi simmetrik shifrlarni tashkil etadi. O‘rinlarini almashtirish shifrlarida 
shifrlanadigan  matnning  harflari  shu  matn  bloki  ichida  ma’lum  qoidalar  bo‘yicha 
o‘rin  almashtiriladi.  O‘rinlarini  almashtirish  shifrlari  eng  sodda  va  eng  qadimiy 
hisoblanadi. 
O‘rinlarni  almashtirish  usullariga  misol  sifatida  quyidagilarni  keltirish 
mumkin: 
o  shifrlovchi jadval; 
o  sehrli kvadrat. 
Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida quyidagilar qo‘llaniladi: 
o  jadval o‘lchovlari; 
o  so‘z yoki so‘zlar ketma-ketligi; 
o  jadval tarkibi xususiyatlari.