Axborot kommunikatsion texnologiyalar

Kriptografiyaning  vazifasi  xabarlarning  maxfiyligini  va  haqiqiyligini 
ta’minlashdan iborat. 
Kriptotahlilning  vazifasi  esa  kriptograflar  tomonidan  ishlab  chiqilgan 
himoya tizimini ochishdan iborat. 
Kriptografiya  –  axborotni  noqonuniy  foydalanuvchilardan  himoya  qilish 
uchun uni o‘zgartirish usullari (shifrlash) haqidagi fandir. 
Kriptotahlil (kriptoanaliz) – shifrlarni ochish usullari va metodlari (va ularni 
amalda qo‘llash) haqidagi fandir (shifrlarga hujum). 
Kriptografiya  axborotni  himoyalash  vositasi,  shuning  uchun  u  axborot 
xavfsizligini 
ta’minlashning 
bir 
tarmog‘i 
hisoblanadi. 
Kriptologiyaning 
rivojlanishini uchta bosqichga ajratish mumkin. 
Birinchi  bosqich  –  kriptologiyani  fan  sifatidan  e’tirof  etilmagan  davri,  tor 
doiradagi qiziquvchilarga xos faoliyat turi bo‘lgan.  
Ikkinchi bosqich – 1949 yildan boshlanib, K.Shenonning «Maxfiy tizimlarda 
aloqa  nazariyasi»  nomli  risolaning  chop  etilishi  bilan  bog‘lanadi.  Bu  risolada 
shifrlashning fundamental ilmiy tadqiqoti va uning mustahkamligi yoritib berilgan. 
Bu  kitobning  chop  etilishi  kriptologiya  amaliy  matematikaning  tarkibiy  qismi 
sifatida shakllanishiga asos bo‘lgan.  
Uchinchi  bosqich  –  1976  yilda  U.Diffi  va  M.Xellman  tomonidan 
«Kriptografiyaning  yangi  yo‘nalishlari»  nomli  asarning  chop  etilishi  bilan 
belgilanadi.  Unda  maxfiy  aloqa,  yopiq  kalitni  avvaldan  bermasdan  ham,  amalga 
oshirish  mumkinligi  bayon  etilgan.  Ushbu  sanadan  boshlab  to  hozirgi  kungacha 
an’anaviy  klassik  kriptografiya  bilan  bir  qatorda  ochiq  kalitli  kriptografiyaning 
intensiv rivojlanishi davom etmoqda. 

---

89 
Kriptografik  tizimning  maqsadi  boshlang‘ich  tushunarli  matnni  shifrlash 
natijasida,  butunlay  tushunarsiz  ko‘rinishga  yani  shifrlangan  matnga  (shifrmatn, 
kriptogramma,  shifrogramma)  o‘tkazishdir.  Oluvchi,  ya’ni  kimga  mo‘ljallangan 
bo‘lsa  usha  shifrmatnni  deshifrlashi  va  unga  mos  dastlabki  matnni  tiklay  olishi 
kerak. Bunda dushman (kriptoanalitik deb ham ataladi) boshlang‘ich matnni ocha 
olish imkoniyatiga ega bo‘lmasligi kerak. 
Shifrmatnni ochish va deshifrlash (дешифрование) o‘rtasida ancha katta farq 
bor.  Kriptotizimni  ochish  kriptoanaliklar  mehnati  mahsuli  bo‘lib,  u  berilgan 
kriptotizim  yordamida  shifrlangan  matnni  ochiq  matnga  aylantirish  imkoniyatiga 
egadir. Kriptotizimni ocha olmaslik darajasi ya’ni kalitni bilmasdan uni ocha olish 
turg‘unligi uning barkarorligi (turg‘unligi) deb ataladi. 
Kriptografiya  nuqtai  –  nazaridan  shifr  –  bu  kalit  demakdir  va  ochiq 
ma’lumotlar 
to‘plamini 
yopiq 
(shifrlangan) 
ma’lumotlarga 
o‘zgartirish 
kriptografiya o‘zgartirishlar algoritmlari majmuasi hisoblanadi. 
Kalit  –  kriptografiya  o‘zgartirishlar  algoritmining  ba’zi-bir  parametrlarining 
maxfiy  holati  bo‘lib,  barcha  algoritmlardan  yagona  variantini  tanlaydi.  Kalitlarga 
nisbatan 
ishlatiladigan 
asosiy 
ko‘rsatkich 
bo‘lib,