Классические законы г

 

 

  

 

 

 

 

10-mavzu: Musulmonlik haq – huquqlari va vazifalari  

                                                 

                                                     

Reja: 

 

1. 

Ota – ona  hamda farzandlarning haq-huquqlari va vazifalari. 

2. 

Davlat rahbarlari  va ra’iyatning haq – huquqlari,  vazifalari.

 

3. 

Musulmonlarning haq – huquqlari va vazifalari.

 

4. 

G’aydinlarning haq – huquqlari va vazifalari.

 

 

Alloh  taolo  shariatning  ezgu  buyruqlarida  adolatga  rioya  qilish  hamda  har  bir 

haq – huquq egasining haqini kamsitmay va oshirib ham yubormay ado etishni lozim 

deb hisoblagan. 

 

Adolat  nomi  bilan  payg’ambarlar  yuborilgan,  Alloh  kitoblari  nozil  bo’lgan, 

dunyo  va  oxirat  ishlari  bayon  etilgan.  Adolatning  mazmuni  –  har  bir  haq  egasining 

haqini  berish,  har  bir  insonni  o’z  maqomiga  qo’yish  uning  insoniy  haq  huquqlarini 

ado etish demakdir.  Bu haq – huquqlar Islom ulamolari tarifi bo’yicha o’nta bo’lib, 

ular quyidagilardan iborat: 

1.  Alloh taoloning haq – huquqlari; 

2.  Payg’ambar alayhissalomning haq – huquqlari; 

3.  Ota – onaning haq – huquqlari; 

4.  Farzandlarning ota – onalardagi  haq – huquqlari; 

5.  Qarindosh urug’larning haq – huquqlari; 

6.  Er – xotinning haq-huquqlari; 

---

 

 

73 

7.  Hokimiyat va raiytning haq-huquqlari; 

8.  Qo’shnilarning  haq-huquqlari; 

9.  musulmonlarning haq-huquqlari; 

10. G’ayridin xalqlarning haq-huquqlari. 

1. 

Har  bir  kishi  ota-onasining  farzandlaridagi  haqini  inkor  etolmaydi.  Ota-ona 

bolaning vujudga kelishi sababchisi bo’lgani uchun ham ularning farzandlik haqlari 

bor.  Ota-ona  bolani  yoshlikdan  ardoqlab  avaylab  o’stiradi,  uning  rohati  uchun 

qayg’uradi.  

Qur’oni Karimda: “Insonga ota-onaning xizmatini ado etishni buyurdik, onasi 

uni kundan kun og’irlashib borayotganida mashaqqat bilan o’z qornida ko’targan, sut 

emizish  davri  esa  ikki  yil,  menga  va  ota-onaga  shukur  qil  va  mening  huzurimga 

qaytarsan” deyiladi. Alloh Taolo Qur’oni Karimda ota-onani hurmat qilish va ularni 

qadriga  yetishni,buyuradi.  Farzandga  odob  axloq  o’rgatish,  uni  kasb-hunarli  qilib 

tarbiyalash,  balog’atga  yetsa,  qiz  bo’lsa  kuyovga  uzatish,  o’g’il  bo’lsa  o’ylantirish 

kabi  sermashaqqat vazifalarni bajaradi.  

 

Quroni  Karimda:  “Parvardigoring  hukm  chiqaradiki,  faqat  unga  ibodat 

qilgaysan  va  ota-onaga  yaxshilik  qilgaysan,  agar  ulardan  biri  yoki  ikkovi  sening 

huzuringda  keksayib  kuch  quvvatdan  ketsa,  ularni  jerkima  va  ularni  malol  olma, 

ularga  muloyim  va  yumshoq  so’z  ayt,  rahmdillik  yuzasidan  ular  oldida  kamtarinlik 

qil  va “kichikligimdan meni tarbiya qilganlari parvardigor ularni o’z rahmatingga ol, 

deb duo qil”  

 

Ota-onaning haqlarini bajo  keltirish esa, ularga xoh so’z bilan, xoh fe’l bilan 

yaxshilik qilishdir, xoh ashyo, xoh gap  bilan ularning dillarini shod qilish. 

 

Agar  sen  o’z    ota-onangga  xizmat  qilgan  bo’lsang,  sen  ham  qariganingda 

bolalaring xizmatini ko’rarsan.  

 

Agar kimki o’z ota-onasiga oq (gunohkor) bo’lgan bo’lsa uning bolalari ham 

unga  oq  bo’ladilar.    Chunki  hadisi  sharifda  aytilganki,  kimki  birovga  zulm  qilgan 

bo’lsa  o’zi  ham  bir kun shu zulmga  uchraydi.  

 

Ota-onaga  yaxshilik  qilishni  va  ularning  xizmatlarini  ado  etishni  Rasululloh 

sallollohu  alayhi  va  sallam  Alloh  yo’lida  qilinadigan  g’azot  (jihod)  bilan  

tenglashtirilgan. 

 

Har  bir  farzand  keksayib  qolgan  onasi  yoki  otasining  xizmatini  bajo  keltirsa, 

Alloh yo’lida islom uchun xizmat qilayotgan fozillar bilan  barobar ajr  va savobga 

ega  bo’lar  ekan.  Sahih  al-Buxoriyda  Abdulloh  ibn  Ma’sud  raziyallohu  rivoyat 

qildilar:  “Hazrat  Rasulullohdan  so’radim:  “Allohga  qaysi  amal  ma’qulroqdir?” 

Rasululloh:  “Ota-onaga  yaxshilik  qilish”,  dedilar.  Men:  “Yana  qaysi  amal?”  deb 

so’radim.  Rasululloh:  “Alloh  yo’liga  g’azot  qilish”,  dedilar.  Shu  asnoda  bir  kishi 

kelib,  g’azotga  chiqishga  Rasulullohdan  ruxsat  so’radi.  Rasululloh:  “Ular  xizmatini 

qilsang g’azot qilgan bo’lasan”, dedilar”   

 

“Sunnai Abu Dovud”da  quyidagi hadisi sharif keltirilgan Ansoriylardan yana 

bir kishi kelib: “Yo rasululloh! Ota-onam o’kib ketgandan keyin ham ularga yaxshilik 

qilishim  kerakmi?”  –  dedi.  Rasulolloh:  “Oriyja    4  narsa  bilan  xizmat  qilishing  

kerak.”  Biri  ularning  haqiga    duo  qilish,  istig’for  aytish,  ularni  ahd  va  va’dalarini 

bajarish,  ularni  do’stlarini  hurmat  qilish  va  qarindoshlar  oralarini  yaxshilash.  Mana 

shular ota-onangning o’lganlaridan keyin senga qolgan haqlaridir”, dedilar. Shariatda 

---

 

 

74 

ota-onani  hurmat  qilish  g’oyasi  ktng  targ’ib  qilinishining  hikmati  shuki,  ota-onaga 

farzabdbibg itoat qilishi natijasida farzand odobli va intizomli bo’lib o’sadi. Intizom 

esa  kishining  butun  umri  bo’yi  kerak  bo’ladigan  yaxshi  xislatidur.  Bolaning  ota-

onaga  itoat  qilishi  lozimligi    har  bir  ota-onaning  o’ziga  ham  qo’shimcha  vazifalarni 

yuklaydi.  Ota-onaning  oila  oldidagi  mas’uliyatini  kuchaytiradi  va  bola  oldida  

o’zlarini ma’lum  yuqorilikda tutishga majbur qiladi va bolasidan ko’ra bilimdonroq 

va  kasb-hunarda yuqoriroq bo’lishga da’vat etadi.  

 

Hozirgi  zamonimizda  nisbatan  tezlik  bilan  taraqqiyot  cho’qqilariga  chiqib 

borayotgan  Janubiy-sarqiy  Osiyo  mamlakatlarining  tajribasida  shuni  ko’ramizki,  u 

yerdagi  xalqlar  qadimdan  o’z  ajododlari  va  ota-onalarini  hurmat  qilish  odatiga 

o’rganganlar, bu ularning intizomli bo’lib tarbiya olishiga imkon yaratgan.  Shuning 

uchun jahon olimlari bu haqiqatga o’z diqqatlarini qaratib kelmoqdalar.