Х. С. Асатуллаев, Б. О. Турсунов, М. А. Маманазаров к

 
4-Расм. Бухгалтерия ҳисоби тамойилларининг туркумланиши. 
Шуни ҳам таъкидлаб ўтиш жоизки, хорижий давлатларда маҳсулот 
таннархи хужжатлардаги тўланиши мумкин бўлган, яъни ёзилган суммадан 
камроқ деб белгиланиши мумкин. Лекин баҳолар ўртасидаги фарқ фойда 
сифатида акс эттирилади. 
Демак, номоддий активлар ҳисобини юритишда таннарх тамойилига 
асосланиш лозим экан. Чунки, номоддий активлар сотиб олиш баҳосида акс 
эттириб, бунда сотиб олишда ҳақиқатда тўланган пул маблағлари ёки унинг 
Тамойиллар 
Муҳит тамойиллари 
Сотиш тамойиллари 
Чеклов тамойиллари 
Алоҳида субъект 
тамойили 
Давомийлик 
тамойили 
Даврийлик тамойили 
Баҳолаш тамойили 
Таннарх тамойили 
Ҳисоблаш тамойили 
Тўлиқ очиб бериш 
тамойили 
Таннарх-даромад 
тамойили 
Муҳимлик тамойили 
Тармоқ хусусияти 
тамойили 
Эҳтиёткорлик 
тамойили 

---

159 
эквивалентлари қиймати ва уни ишлаб чиқаришда амалга оширилган 
ҳақиқий ҳаражатлар дастлабки қийматни ифодалайди. “Номоддий активлар” 
бухгалтерия ҳисоби миллий стандартининг 11-бандига асосан, номоддий 
активларни сотиб олишнинг ҳақиқий қиймати уларни харид қилиш ва 
ишлатиш учун, тайёр ҳолатга келтириш учун қилинган барча харажатларни: 
харид нархи, юридик йиғимлар, турли хилдаги солиқ ва йиғимлар учун 
тўловлар ва бошқа зарур ҳаражатларни ўз ичига олади.
Шунингдек, номоддий активлар пулсиз айрибошлаш тартибида сотиб 
олинса, уларнинг қиймати баҳоларнинг қайси бири афзалроқ эканлигига 
қараб, айрибошлашга берилган мулкнинг, сотиб олиган турли ҳуқуқлари-
нинг бозор нархи бўйича белгиланади.
Мувофиқ келиш тамойилига кўра, шу ҳисобот даврининг даромадлари 
уларни сотиб олиш учун қилинган ҳаражатларга мос келиши керак. Ҳаражат 
ва даромадларнинг мувофиқлик тамойили бухгалтерия ҳисобининг ҳисоблаш 
усули билан кўзда тутилади, бироқ бу ҳолда бухгалтерия ҳисоботини тақдим 
этишда харажатлар акс эттириладиган ҳисобот даври муҳим бўлади. 
Маълум бир ҳисобот даври учун тушумлар ҳисоблаш тамойилига мос 
равишда, бухгалтерия ҳисоботини тақдим этишда тушумларни киритиш учун 
ҳамма шароитлар мавжуд бўлганда ҳисобга олиниши керак. Даромадни аниқ 
жараёнида вужудга келадиган ҳаражатлар даромад ҳисобга олинган даврда 
акс эттирилади. Агар даромадлар ўтган даврларда олинган бўлса ёки келгуси 
ҳисобот даврида ҳисобга олиниши зарур бўлса, унда бу даромадларга 
тегишли бўлган харажатлар ҳам ўтган ёки келгуси даврда ҳисобга олинади. 
Ҳаражатлар худди даромадлар каби молиявий ҳисоботларда бир давр 
учун акс эттирилади. Бизнингча қуйида келтирилган жадвал ҳаражатлар ва 
даромадларнинг мос келиш тамойилига боғлиқ ҳолда, ҳаражатларни ҳисобга 
олишда эътироф этиш учун ёрдам беради: 

---

160