Ma’ruzachi: Sunnatov. N. B. Ma’ruza: №. 6-mavzu. Falsafaning metod, konun va kategoriyalari Reja

Butun va qism. 

Butun — o‘zaro dialektik aloqadorlikda bo‘lgan qismlar, bo‘laklar, tomonlar, elementlar, 

komponentlarning  uzviy  birligidan  iborat  bo‘lgan  alohida  narsa,  hodisa,  jarayondir.  Masalan, 

bizni o‘rab turgan olam bir butundir. 

Qism  esa  shu  butunni  tashkil  qilgan,  uning  tarkibidagi  ma’lum  bo‘lak,  komponent, 

elementdir. Masalan, bir butun olamning bir qismi tabiatdir. 

Borliqdagi  narsa  va  hodisalarga  xos  bo‘lgan  butun  va  qismlarning  o‘zaro  qonuniyatli 

aloqadorligi  «Butun  va  qism»  kategoriyalarida  aks  etadi  va  ifodalanadi.  Olamdagi  har  bir 

predmet  (hodisa,  buyum,  protsess)  ana  shu  butun  va  qismlarning  dialektik  birligidan  iborat. 

---

Masalan,  leksikologiyaga  oid  «ishchilar»  so‘zini  olsak.  Bu  so‘z:  «ish»  —  «chi»  —  «lar»  kabi 

ma’noli qismlardan iborat. Bu qismlar o‘zaro birikib, bir butun «ishchilar» so‘zini hosil qiladi. 

Butun  va  qism  o‘zaro  dialektik  aloqadorlikdadir.  Butunning  umumiy  tabiati  uni  tashkil 

qiluvchi  qismlarning  umumiy  xususiyatlaridan  kelib  chiqib,  butun  tarkibidagi  har  bir  qism 

butunning o‘ziga xos xususiyatini ma’lum darajada ifodalaydi.  Lekin butunni tashkil qilgan bu 

qismlar  butun  tarkibida  har  biri  alohida-alohida  emas,  balki  butunning  bo‘laklari  sifatida 

ko‘rinadi. Unda butunga xos ma’lum xususiyat qismlarga ham xos bo‘lishi mumkin..