Ma’ruzachi: Sunnatov. N. B. Ma’ruza: №. 6-mavzu. Falsafaning metod, konun va kategoriyalari Reja

4.  Falsafiy kategoriyalar 

Falsafa  tarixida  kategoriyalar  masalasi  arastu  tomonidan  batafsil  ishlab  chiqilgan.  U 

o‘zining    “Metafizika”,  “Kategoriyalar”  nomli  asarlarida  mohiyat  va  hodisa,  miqdor  va  sifat, 

sababiyat,  zaruriyat  va  tasodif,  butun  va  bo‘lak  kabi  tushunchalarning  mohiyati  va  falsafiy 

ahamiyatini tavsiflab bergan. 

---

Markaziy  Osiyo  mutafakkirlari,  jumladan  Xorazmiy,  Farobiy,  Beruniy,  Ibn 

Sino,Ulug‘bek asarlarida ham mazkur kategoriyalar ko‘p ishlatilib kelingan.  

Falsafiy  kategoriyalar  falsafiy  tafakkur  uchun  nihoyatda  muhim  bo‘lgan  olamdagi 

o‘zgarish,  rivojlanish,  aloqadorlik  va  uzviy  bog‘liqlikka  xos  umumiy  jihatlarning  in’ikosidir. 

Ular narsa va hodisalarning o‘ziga xosligi, o‘xshashligi va farqlarini, barqarorligi va o‘zgarishini 

anglatuvchi, bilishning asosini tashkil etuvchi eng umumiy tushunchalar bo‘lib, olamdagi barcha 

hodisa,  jarayonlarga  xos  umumiy,  muhim  tomonlar,  hususiyatlar,  munosabatlarni  ifodalovchi 

keng ma’noli va chuqur mazmunli ilmiy atamalardir.   

Falsafada  o‘z  xususiyatlariga  ko‘ra  “juft  kategoriyalar”  deb  ataladigan  tushunchalar 

mavjud. 

Ular  insonning  tabiat,  jamiyat  hodisalari  mohiyati  va  qonuniyatlarini  bilish  jarayonida 

erishgan  bilimlari  bo‘lib,  voqelikni  yana  ham  chuqurroq  bilishda  qo‘llaniladigan  muhim  ilmiy 

vositalar hisoblanadi.