O`zbeкistоn rеspubliкаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi

Sovuq  iqlim  sharoitlarida  avtomobillarning  Ekspluatatsiyasi.  Sovuq  iqlim  sharoitida 
avtomobillardan samarali foydalanishga salbiy ta`sir etuvchi omillardan biri -ularni yo`lga chiqishga 
shaylash  uchun  juda  ko‘p  vaqt  ketishi.  Buning  oldini  olish  asosan  avtomobillarni  saqlash  turini  va 
saqlash anjomlarini to`g`ri tanlash bilan amalga oshiriladi. 
Avtomobillarni  ochiq  maydonlarda  ishga  shay  holda  saqlab  turishga  garajsiz  saqlash  yoki  ochiq 
holda saqlash deyiladi. Hozirgi vaqtda yuk avtomobillarining 30-50% i ochiq maydonlarda saqlanadi. 
Garajsiz saqlashda avtomobillarni ishga chiqarish uchun har xil usullar va anjomlar qo`llaniladi. 
Garajsiz saqlash usulida dvigatelni  yengil o`t oldirish va avtomobilni  (agregat, kabina va salonni isit-
ish)  ishga  chiqishga  tayyorlash  uchun  yo`naltirilgan  tashkiliy-tcxnik  tadbirlar  amalga  oshiriladi.  Garaj-
dan tashqari saqlash anjomlariga biror usulni qabul qilish uchun qo`llaniladigan jihozlar, moslamalar va 
materiallar  kiradi.  Saqlash  turlari  va  anjomlari  avtomobillarni  yakka  holda  va  guruhiy  holda  saqlash 
uchun moslashgan bo`lishi mumkin. Saqlash turlarini qo`llash avtomobilni issiqlik yordamida tayyor-
lashga bog`liqdir. 
Issiqlik  yordamida tayyorlash tashqaridan beriladigan issiqlik manbaini koprsatadi. Bu uzluksiz 
va bir damda isitish orqali amalga oshiriladi. 
Uzluksiz isitish avtomobil dvigatelini ishdan bo`sh vaqtida uzluksiz issiq holda saqlab turish 
demakdir. 
Ishdan oldin isitish esa, avtomobil ishga chiqishidan oldin uning dvigatelini tezda isitish de-
makdir. 
Avtomobil  dvigateli  qiyin  o`t  olishining  asosiy  sababi,  tirsakli  valning  o`t  olishi  uchun  kerak 
bo`lgan eng past aylanma tezlikni ololmasligidir. Buning sababi havoning sovuqligi, moyning quyuqli-
gi,  yonilg`i  aralashmasi  tayyorlashning  qiyinligi,  o`t  olishning  sekinlashishidir.  Avtomobil 
dvigatelining  o`t  olish  ishonchliligini  ta`minlash  uchun  tirsakli  val  aylanishlar  soni  –  n
dv
,  kabyur-
atorda  ishchi  aralashmani  tayyorlash  yoki  dizel  dvigatelida  siqish  takti  oxirida  yetarli  haroratni 
ta`minlash uchun eng kichik aylanishlar soni - n
min 
dan katta bo`lishi va n
dv
>n
min
 shart bajarilishi kerak.  
Dvigatelni ishga tushirishdagi tirsakli valning eng past aylanishlar soni tashqi muhitning haro-
ratiga hamda u bilan bog`liq bo`lgan quvvatning musbat va manfiy oqimi taqsimlanishiga bog`liq.  
Dvigatel  quvvatini  muvozanatlash  musbat  tashkil  etuvchisini  akkumulyator  batareyasi  va 
yonilg`ining  kimyoviy  quvvati  tashkil  etadi.  Akkumulyator  batareyasi  (AKB)ning  quvvati 
starterni aylantirishga sarflanadi. O`z navbatida,  yonuvchi aralashma siqish, ishqalanish va inertsiya 
kuchlarini  yengish  uchun  sarflanadi.  AKB  va  starterning  manfiy  quvvat  oqimi  atrof-muhitga  chiqib 
ketuvchi issiqlikdan iborat. 
Starter  dvigatelni  o ` t   oldirish  uchun  zarur  bo`lgan  eng  past  aylantirish  momentini 
ta`minlash zarur: 
J
I
K
S
M
M
M
M



, 
bit  yerda: 
S
M
  -  starterning  aylantirish  momenti;  M
K
  -  ishchi  yonilg`ini  siqish  uchun  kerak 
bo`lgan  moment;  M
I
  -  ishqalanish  kuchlarini  yengish  uchun  kerak  bo`lgan  moment;  M
J
  -  inertsiya 
kuchlarini yengish uchun kerak bo`lgan moment. 
«YAMZ-236» dvigatelini ishga tushirishdagi starterning eng past aylantirish momenti M
S
 ni 
hisoblash quyidagi natijalami beradi:  
0°C haroratda: M
I 
* 10,5 Nm (3%); M
K
 * 117,7 Nm (38%); M
J
 * 176,6 Nm (59%); 

---

 
86 
-20°C haroratda: M
I
 * 10,5 Nm (3,5%); M
K
 * 117,7 Nm (16,5%); M
J
 * 598,4 Nm (80%); 
SHunday  qilib,  koprib  chiqilgan  oraliqda  starter  burovchi  momentining  asosiy  tashkil  etu-
vchilari  ishqalanish  kuchlarini  yengish  uchun  M
I
*30-80%,  ishchi  yonuvchi  aralashmani  siqish 
uchun M
K 
*15-40% momentlar, inertsiya kuchlarini yengish uchun esa faqatgina M
J
q*3-5% moment 
sarflanadi. Moy qovushqoqligi  pasayishi  hisobiga  biz  koprib  chiqqan  haroratning  kichik  oralig`ida 
ishqalanish  kuchlarini  yengish  uchun  sarflanadigan  moment  -  M
I
  3,5  barobargacha  oshishi 
mumkin. 
Dvigatel  tirsakli  valining  aylanishlar  sonini  kerakli  (dvigatelni  o ` t   oldirish  uchun) 
qiymatga erishishiga AKB klemmalaridagi kuchlanish  yetarli bo`lishi kerak,  lekin  haroratning 
pasayishi AKBdagi ichki qarshilikning ko‘payishiga olib keladi va natijada quvvat pasayadi. 
AKB ning klemmalaridagi kuchlanish:  
U*E – IR