Umumiy biologiya

III.3. Nematodalar ona zamin pokligini belgilovchi bioindikatorlar. 

Nematodalar  tirik  tabiatning  o`ziga  xos  tuzilgan  jonzotlaridan  hisoblanib, 

turli  xil  muhitda    yashashga  moslashgan.    Hozirgi    hisob  –  kitoblarga  qaraganda 

ularning  bir  necha  o`n  ming  turlari  mavjud.  Nematodalar  ya’ni  yumaloq 

chuvalchanglarni  yer  yuzining  deyarli  barcha  nuqtalarida,  atmosferada  tuproqda, 

o`simlik  va  hayvon  organizmlarining  tanalarida,      suv  havzalarida  va  hattoki  suv 

tubidagi balchiqlarda ham uchratish mumkin.  

Nematodalar  tuproq  qatlamlarida  g`oyat  ko`p  miqdorda  uchrab,  ko`p 

hujayrali  organizmlarning  asosiy  qismini  tashkil  etadi.  Tuproqlardagi  har  qanday 

organik moddalarning chirish jarayoni nematodalar ishtirokida sodir bo`lib, tuproq 

organik  va  mineral  moddalar  bilan  to`yinadi.  Nematodalarning  ko`pgina  turlari 

odam,  hayvonlar  va  o`simliklarning  turli  organlarida  parazitlik  qilib,  inson  va 

hayvon  organizmlarida  ko`pgina  oqibati  yomon  bo`lgan,  yuqumli  kasalliklarni 

keltirib chiqaradi, o`simliklar hosildorligining kamayishiga olib keladi.  

Yumaloq  chuvalchanglar    tanasi    pishiq  kutikula  qavati  bilan    qoplangan 

bo`lib,    bu  qavat  ularni  har  qanday  zararli  moddalar  ta’siridan  himoya  qiladi. 

Pishiq  kutikula  qavati  asosiy  himoya  vositasi  hisoblanib  turli  xil  muhit 

---

 

54 

sharoitlarida  yashashga  imkoniyat  yaratadi.  Nematodalarning  harakatlanish  tarzi 

ham o`ziga xos tarzda namoyon bo`lib, turli qatlamlarda turlicha  harakatlanadi. 

 

Nematodalarning tashqi tuzilishi o`ziga xos tarzda bo`lib, tanasi dukkisimon, 

ya’ni oldingi va keyingi uchi ingichkalashgan, ko`ndalang kesimi yumaloq shaklda 

bo`ladi.  Tanasining  oldingi  qismida  oziqlanish  organi  bo`lgan  og`iz  teshigi, 

keyingi  uchiga  yaqin  joyda  esa  ortiqcha  parchalanish  maxsulotlarini  chiqarib  

yuboradigan anal teshigi joylashgan. Tanasining keyingi qismi dumni hosil qiladi. 

Nematodalar tanasining anal teshigi joylashgan tomoni qorin deb ataladi. Jinsiy va 

ayirish tizimi teshiklari ham ana shu qorin tomondan tashqariga ochiladi. 

 

Nematodalarning  tanasi  sirtdan  ko`p  qavatli  kutikula  bilan  qoplangan. 

Kutikula  nematoda  tanasini  mexanik  ta’sirdan  va  zaharli  moddalardan  himaya 

qiladi.  Bundan  tashqari  kutikula  ichki  bo`shliq  turgori  bilan  birga  somatik 

muskullar uchun tayanch vazifasini ham bajaradi.