|
Tuproq mikroflorasi va uning tuproq xususiyatlariga tasiri
44
3.1 Tuproq mikroflorasi
44
3.2
Tuproq biologiyasi, mikrobiologiyasi va shu soha olimlari ijodi
45
3.3
Nemetodalar tuproq pokligini saqlovch indikatorlar
53
3.4
Tuproq tarkibidagi mikroorganizmlar sonini aniqlash
54
3.5
Tuproq tarkibining buzulishi va uning oqibatlari.
56
Xulosa. ………………………………………………………
59
Foydalanilgan adabiyotlar…………………..…………………
62
3
«Yer (tuproq) ulkan boylik bo`libgina
qolmay, mamlakatimizning kеlajagini
bеlgilab beradigan omil hamdir.»
I.A.Karimov.
KIRISH
Tuproq millionlab tirik organizmlar uchun «yashash makoni» va
«ishxonasi»dir. Ma`lumotlarga ko`ra bir gramm tuproqda 1,5 milliongacha oddiy
mikroorganizmlar yashar ekan. Bir gektar maydondagi tuproqda mayda
umurtqasiz hayvonlar soni 12,5 milliondan 2 milliardgacha etar ekan. Bunday
xilma–xil va juda ko`p miqdordagi organizmlar tuproqda nafaqat yashaydilar, balki
organik moddalarni mineral moddalarga aylantiradilar, tuproqning donadorligi,
g’ovakligi, namlikning harakat qilishi tuproq energiyasining yuzaga kelishida
xizmat qiladi.
- Tuproq sanitar vazifasini o`tovchi «do`xtirxona»dir. Chunki u yuzasiga
tushgan yoki tarkibiga kirgan shox-shabba, barg, o`t-o`lan, o`lgan jonzodlar, ya`ni
organik moddalarning atrof-muhitga zararli hid va kasal tarqatishining oldini oladi.
Tuproq o`z «oshqozon»ida ularni tezda mineral moddalarga va gumus (chirindi)ga
aylantirib yuboradi.
- Tuproq o`simliklarning «oshxona»sidir. Chunki tuprqdagi tirik organizmlar
ularga «emishlik» sifatida organik moddalarni parchalab, mineral moddalar (azot,
fosfor, kaliy, magniy, kalsiy, va boshqalar), gumus kislotalari, tuzlar, oqsillar va
boshqa element va birikmalar bilan ta`minlaydi. Tuproq suvning kichik va katta
aylanishini bir me`yorda ta`minlaydi. Chunki tuproq g’ovaklgi, chirindiga boyligi
Bilan sug’orma suvlarni yoki atmosferadan tushgan yog’inlarni to`playdi va uzoq
muddat ushlab turadi. Bug’simon (par) suvlarni kondensatsiyalab (to`yintirib)
oddiy suvga aylantirib beradi. Tuproq, tog’ jinslaridan farqli, hech qachon o`zida
me`yoridan ortiq suvni ushlab turmaydi. Ortig’ini esa pastga o`tkazib yoki bug’-
lantirib yuboradi. Agarda o`zida nam kam bo`lsa, rastki qatlamdan kappilyar
naylar orqali tepaga tortadi.
4
Tuproq havosi atmosfera havosini mo`tadillashtirib turadi. Qorbonat
angidridning birikishi va atmosferaga qaytishi, azot, kislorod va vodorodning
to`planishi, oksidlanishi va denitrifikatsiya kabi jarayonlarni amalga oshiradi.
Tuproq «konditsioner» dir. Chunki u quyosh energiyasini yutadi va
issiqlikni bir tekisda pastga tomon taqsimlaydi. Mo`tadil temperaturani qishda
ham, yozda ham ushlab turushni ta`minlaydi. Tuproq qancha unumdor bo`lsa, unda
issiqlik rejimi bir me`yorda ushlab turiladi.
O’zbekiston Yer kurrasidagi eng qadimiy va obod o’lkalardan biri bo’lib,
ming yillar muqaddam uning o’rnida buyuk davlatlar, gavjum shaharlar,
mustahkam qal’alar, bog`lar, ilm-fan maskanlari bo’lgan.
2013-yil Obod turmush yili deb nomlanishi yoshlarning jismoniy va ma’naviy
sog`lom o’sishi, oilani muqaddas bilishi, qadrlashi ularning eng zamonaviy
intellektual bilimlarga ega bo’lgan, uyg`un rivojlangan insonlar bo’lib yetishi
yo’lida barchamizdan aniq maqsadga yo’naltirilgan sa’y-harakatlarni talab etadi.
Xullas, o’lkamiz har jihatdan ham kishilarni hayratga soladi, ularni maftun
etadi. Unyng tabiati, boyliklari, ko’rkam vodiylari, kamyob o’simliklariyu
hayvonlari ko’pchilikni qiziqtiradi.
O’zbekiston — baland tog`lar va so’lim bog`lar o’lkasidir. Uning sharqiy
qismi Tyanshan va Oloy tog` tizmalari bilan o’ralgan. Bu tog`lar respublika
territoriyasida g`arb va janub tomonga pasaya borib, tekislikka tutashadi.
Mazkur tog`lar O’rta Osiyoni egallab yotgan qadimgi dengizlar o’rnida
bundan taxminan 280—300 million yillar ilgari paydo bo’lgan deb taqmin qilinadi.
Tyanshan tog` tizmasidagi Qorjontog`, Piskom, Chotqol va Qurama tog`lari
O’zbekiston territoriyasida bamisoli yelpig`ichdek taralib ketadi.
Farg`ona vodiysining atrofida esa Farg`ona, Oloy va Turkiston tizma tog`lari
joylashgan.
Turkiston, Zarafshon va Hisor tog`larining g`arbiy qismi ham O’zbekiston
territoriyasida davom etadi. Respublikamizdagi eng baland nuqta Hisor tizmasidagi
cho’qqi, u okean sathidan 4,643 metr balanddir.
5
Tog` oraliqlaridagi vodiylarning barpo bo’lishi ham qiziq. Ular yer
po’stining cho’kishi va daryolarning yer ustki qatlamini yuvib ketishi natijasida
vujudga kelgan. Chirchiq, Ohangaron, Farg`ona, Zarafshon, Qashqadaryo va
Surxondaryo vodiylarining go’zal jamoli bir-biridan qolishmaydi. Ta’riflashda
tengi yo’q shirinshakar mevalarini yegan, orombaxsh bog`lariga kirgan kishi bu
o’lkaning bir umr maftuni bo’lib qoladi. U yerlarda so’lim bog`lar, daraxtzorlar va
o’tloqlar yal-yal yonadi.
O’zbekiston hududining katta qismi — g`arbiy va shimoli-g`arbiy tomoni
tekislikdan iborat. Bular Turon pasttekisligining bir qismi bo’lib, o’tmishda sayoz
dengizdan iborat edi. Mazkur pasttekislikda botiqlar ham mavjud. Ana shular
orasida Mingbuloq botig`i xarakterli bo’lib, u okean sathidan 12 metr pastdadir.
Respublikaning tekislik qismi cho’ldan iborat. Ularning eng yirigi Qizilqumdir.
Uning sharqi va janubida esa Mirzacho’l, Dalvarzin, Qarnob, Qarshi, Qoraqalpoq
va Yozyovon cho’llari joylashgan. O’zbekistonning shimoli-g`arbiy chekkasida
bepoyon Ustyurt platosi yastangan. Unda atrofdagi tekisliklardan ko’tarilib
turadigan tik jarliklar mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
