Umumiy biologiya

        2.  Bo’z  tuproqlar-dengiz  sathidan  900  m  balanlikda  to’q  tusli  bo’z,  500 

(700)- 900 m tipik, 250-700 m och tusli bo’z tuproqlar tarqalgan. Odatda to’q tusli 

bo’z tuproqlar  past tog’ va tog’ yonbag’irliklarida (nishabligi 5

0

-10

0

) o’rta toshli, 

melkozemi  kam  bo’lgan  delyuvial-prolyuvial  yotqiziqlar  ustida  rivojlanadi.  To’q  

tusli bo’z tuproqlar profili ham qisqa, (chimli qatlam 3-5 sm, chim osti qatlami 4-

7sm),  gumus  bu  qatlamlarda  2,0-2,5  foyizni  tashkil  qiladi,  mexanik  tarkibi  esa 

o’rta  va  qisman  o’rta  qumoqlidir.  Tipik  va  och  tusli  bo’z  tuproqlar  esa  tog’  oldi 

prolyuvial tekisliklarida rivojlanadi. Qo’riq sharoitda ular uchun juda qisqa 3-5sm 

lekin  uncha  mustaxkam  bo’lmagan  chimli  qatlam  bo’lib,  u  odatda  o’rta  qumoqli, 

och  tusli  bo’z  tuproqlar  esa  engil  qumoqli,  kam  gumusli  (1,1-2,2  %),  tuproq 

yuzasida  mayda  toshchalarning  mavjudligi  bilan  xarakterlanadi.  Bu  tuproqlarda 

karbonatli qatlamlar, ayniqsa tipik bo’z tuproqlarda,  yaxshi ifodalangan.  

         Shuni takidlash o’rinliki, tipik va och tusli bo’z tuproqlar profilida genetik 

qatlamlarning  to’la  shakllanishi  ular  rivojlanayotgan  relefga  bog’liq  bo’ladi. 

Darhaqiqat  yassi  to’lqinsimonli,  nishabi  kam  ifodalangan  prolyuvial  tekisliklarda 

bu  tuproqlarning  genetik  qatlamlari  yaxshi  ifodalangan  bo’lib,  ular  qalin 

melkazemli (100-150 sm) qatlamga ega.  Ularda o’ziga xos  morfogenetik belgilar 

yaqqol ifodalangan. Agar bu tuproqlar past tog’li, supasimon yoki o’r-qirli relefda 

rivojlansa, ular qisqa profilli bo’lib o’ta skeletli va shag’alli bo’ladi.   

3.  Cho’l(sahro) qumli  tuproqlar  -  bu  bevosita  tekisliklar  bepoyon  Qizilqum 

hududi  bilan  tutash  bo’lgan  tekis  relefli    sharoitda  rivojlangan.  O’simlik  dunyosi 

asosan  polin  (supurgi)  va  sho’ralardan  iborat,  o’t  o’simliklari  (chim  hosil 

qiluvchilar)  juda  kam.  Bu  tuproqlarda  genetik  qatlamlar  deyarlik  ifodalanmagan 

chim  va  chim  osti  qatlamlarida  0,4-0,6%  gumus  bo’ladi,  lekin  mexanik    tarkibi 

qumli  bo’lganligi  sababli  shamol  eroziyasiga  chalingan,  shuning  uchun  bo’lsa 

---

 

11 

kerak,  tuproqning  yuza  qismi  mayda  shag’allidir.  Odatda  bu  tuproqlar    tarqagan 

hududlardan chorva uchun yaylov  sifatida foydalaniladi.