Umumiy biologiya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

44 

III-BOB TUPROQ MIKROFLORASI VA UNING TUPROQ 

XUSUSIYATLARIGA TASIRI 

 

III.1. Tuproq mikroflorasi. 

Tuproq  tarkibidagi  mikroorganizmlarning  soni  million  va  milliardlar  bilan 

ifodalanadi.  Ba’zi  olimlar  ma’lumotiga  ko’ra,  1g  tuproq  tarkibida  2,5-5 

milliardgacha  mikroorganizm  bo’ladi.  Bir  gektar  erdagi  mikroorganizmlarning 

umumiy vazni 3-5 t ga yaqin bo’ladi. 

Tuproqning  fizik  va  ximiyaviy  xossalari,  tarkibida  oziq  moddalar  ko’pligi, 

namlik va havo etarli bo’lishi turli-tuman mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun 

juda  qulay  sharoit  hisoblanadi.  Tuproq  tarkibidagi  mikroorganizmlarning  soni  va 

xili  kun  sayin  ko’payib  hamda  o’zgarib  turadi.  Ular  odatda,  inson,  hayvon  va 

o’simlik  qoldiqlari  hisobiga  ko’payadi.  Arktikada  va  issiq  sahroi  Kabr 

qumliklarida ham minglab millionlab uchraydi. 

Tuproqning  ustki  qatlamida  mikro  organizmlar  soni  ko’p  bo’lib, 

chuqurlashgan  sari  kamaya  borar  ekan.    Tuproq  qatlamining  chuqurlashgan  sari 

mikroorganizmlar  sonining  kamaya  borishiga  ularning  tuproq  zarachalari 

tomonidan yutilishi sabab bo’ladi. Tuproq tarkibidagi  mikroorganizmlarning soni 

yil  fasllariga  qarab  ham  o’zgarib  turadi.  Ular  tuproq  strukturasini  yaxshilashda, 

chirindi tarkibidagi moddalarni parchalab, uni mineral birikmalar bilan boyitishda 

juda katta rol o’ynaydi. 

 Tuproq tarkibidagi  mikroorganizimlar juda turli-tuman bo’lganligidan  bir-

biriga salbiy yoki ijobiy ta’sir ko’rsatadi, yani bir-biri bilan simbioz holda yoki bir-

biriga antagonist bo’lib hayot kechiradi. 

Tuproqdan  ko’tariladigan  chang  o’zi  bilan  birga  mikroorganizmlarni  ham 

havoga tarqatadi. Havoning quruq bo’lishi va ultirabinafsha nurlar havodagi mikro 

organizmlarning  hayoti  uchun  xavfli,  ularning  soni  yil  fasillariga  va  havoning 

qatlamlariga qarab o’zgarib turadi. 

---

 

45 

Oqsil va tarkibida azot bo’lgan boshqa organik birikmalar parchalanishidan 

muhitda amiak to’planishi Ammonifikasiya deyiladi. Odatda, bu prosess oqsilning 

chirishi deyiladi. 

Oqsil chirishi prosessida ammiakdan tashqari,  H

2

S , indol(C

8

 H

7

 N), metil-

merkaptan (CH

3 

SH) , Fasfat kislota (H

3

 PO

4

)  va boshqa birikmalar hosil bo’ladi. 

O’zidan  tashqari  muhitga  proteolitik  fermentlar  ishlab  chiqaradigan  tirik 

organizmlargina  bevosita  oqsilga  tasir  qila  oladi  va  uni  parchalaydi.  Boshqa 

organizmlar pepton va aminokislotalarni amiakkacha parchalashi mumkin. 

Ammonifikasiya  prosesida,  bakterialardan  tashqari,  aktinomisetlar  va 

mog’or zamburug’lari ham ishtirok etadi. Ammonifikasiya prosessi tabiatda keng 

tarqalgan  bo’lib,  qishloq  xo’jaligida  juda  muhim  rol  o’ynaydi.  Bu  prosesda 

hayvonlar va o’simliklar qoldig’i tarkibidagi azotli organik moddalar parchalanib, 

o’simliklarning  o’ziqlanishi  uchun  zarur  bo’lgan  mineral  moddalar  hosil  bo’ladi. 

Shuni  ham  aytib  o’tish  kerakki,  agar  tabiatda  ammonifikasiya  prosessi  yuz  berib 

turmasa er yuzasi o’simliklar va hayvonlar qoldig’ga to’lib ketgan bo’lar edi. 

Demak, ammonifikasiya tabiatda azotning aylanishida birinchi tartib proses 

bolib hisoblanadi. Bu prosesda ishtirok etuvchi bakteriyalar juda xilma-xil bo’lib, 

ularning  bazi  turlari  anaerob,  boshqa  turlari  aerob  sharoitda  hayot  kechiradi.  Bu 

prosessda fakultativ anaerob bakteriyalar ham ishtirok etadi.