Самиси ўқув услубий

 
6 - расм. Харидорлик атворига таъсир этувчи омиллар кўлами
12
Олий, ўрта ва паст синфлар ўз навбатида яна юқори ва қуйи синфга 
бўлинган. Шулардан, юқори олий синф вакиллари ва уларнинг харидорлик 
атворини кўриб ўтайлик. Ушбу синф аҳолининг 1 фоиздан кам қисмини 
ташкил этиб жамиятнинг нуфузли (элита) вакиллари бўлиб, машҳур ва
бадавлат оила аъзоларидан таркиб топади. Улар асосан бойликларини 
ҳайрия қилишни ёқтирадилар, бир неча уйларга эгалик қиладилар, 
фарзандларини хусусий мактабларда ўқитадилар, ўз бойликларини эса 
очиқ кўрсатишга ва мақтанишга одатланмаганлар.
Бошқа синф вакиллари учун улар референт гуруҳ, бошқача қилиб
айтганда, ўрнак ҳисобланадилар. Ушбу гуруҳ вакиллари қимматбаҳо
тақинчоқлар, антиквар буюмлар, ҳашаматли уйларга эгалик қилиб, олий 
тоифадаги дам олиш ва саёҳат хизматларидан фойдаланадилар. Харидорлик 
атворлари ва кийинишлари консерватив тарзда ифодаланади. 
12
Philip Kotler, Kevin Lane Keller. Marketing management. 12 th edition. 2013 by Pearson Education, Inc.p. 815.
Маданий жихатдаги 
омиллар 

Маданият 

Куйи маданият 

Ижтимоий мавке 
(
урни) 
Ижтимоий жихатдаги 
омиллар 

Референт гурухлар 

Оила 

Роллар ва статуслар 
Шахсий жихатдаги 
омиллар 

Ёш оиланинг хаётий 
даври 

Машғуллик тури 

Иктисодий ахволи 

Турмуш тарзи 

Шахс тили ва унинг 
узи хусусида 
тасаввури 
Психологик жихатдаги 
омиллар 

Мотивация 

Идрок этиши 

Узлаштириш 

Ишонишга муносабат 
Харидор 

---

Қуйи олий синф вакилларига эса эркин касб соҳиблари, яъни
санъаткорлар, рассомлар, йирик олимлар, юқори малакали тиббиёт 
ходимлари ва бошқалар киради. Улар юқори олий синф вакилларига 
нисбатан кўпроқ ҳаражат қиладилар ва уларга тақлид қиладилар, чунки 
уларнинг амалдаги даромадлари ҳам юқори даражада бўлади.
Референт гуруҳлар – шахсий мулоқотда бевосита ва билвосита 
инсоннинг харидга бўлган муносабатининг шаклланишида етакчилик 
қилувчи гуруҳлар демакдир. Уларга дўстлар доираси, қўшнилар, хамкасблар, 
фаолият юзасидан тўқнашган нуфузли танишлар киради. Оила эса, алоҳида 
ўрганишни ва синчковликни талаб этади.
Масалан, одатдаги турмушда ёш оила аъзоларининг харид вақтидаги 
атворларини олайлик. Оила раҳбари одатда эркак, асосий ва турмуш учун 
зарур бўлган қиммат товарларни (мебел, телевизор, кир ювиш машинаси, 
тузатиш моллари ва шунга ўхшашларни) танлашда ва харид қилишда 
етакчилик қилади. Озиқ-овқатлар, уй-рузғорлар учун майда товарлар, 
болалар кийим-кечакларини эса асосан аёллар харид қиладилар. Бу албатта 
кўп учрайдиган, одатдаги ҳол.