Mexanik va elektromagnit tebranishlarning qiyosiy xarakteristikasi

2.  Mayatnikli  soat  mexanik  avtotebranish  sistemasi  sifatida.  Golland 

fizigi  X.Gyuygens  1657-y.  ixtiro  qilgan  mayatnikli  soat  eng  ko`p  tarqalgan 

mexanik atotebranish sistemasi hisoblanadi. 

Mayatnikli soatlarning asosiy elementlari (2.3- a rasm):  

1  —  «Yer-mayatnik»  tebranish  sistemasi,  2  —  ko'tarilgan  yuk  (yoki 

buralgan  prujina)  —  energiya  manbayi,  3  anker  va  4yurituvchi  g'ildirakdan 

iborat «kiapan» — soat tepkisi. Ankerning 5 qismlari palettalar deyiladi. 

Mayatnikning    boshlang'ich    turtki  bilan    hosil    qilingan    tebranishlarida, 

unga    berilgan    energiya    ishqalanish      tufayli    qaytarib    bo'lmaydigan 

energiyaga  aylanadi  va u, erkin  tebranishlar  taktiga  moslab  turtib  turilmasa, 

albatta  to'xtaydi. 

Mayatnikni  turtib    turish  ankerning    palettalari    orqali  amalga  oshiriladi. 

Buning qanday yuz berishini ko'raylik. 

 Yuk  (yoki  prujina)  yurituvchi  g'ildirakni  aylanishga  majbur  etadi.  Ammo 

g'ildirakning aylanishiga ankerning  

---

 

2.3-rasm 

palettalari  to'sqinlik  qiladi,  ulardan  biri  (bizning  holda  chapkisi)  yurituvchi 

g'ildirak  tishlari  orasiga  kirgan  bo'ladi  (2.3-a  rasm).  Mayatnik  chapga  og'a 

boshlaganda  (2.3-b  rasm),  u  chapki  palettani  yurituvchi  g'ildirak  tishlari 

orasidan  chiqaradi,    natijada    g'ildirak    chapga      bir    tishga    aylanish 

imkoniyatini oladi.  Yurituvchi g'ildirak aylanganda uning tishi chap palettaning 

qiyaligi  bo'yicha  sirpanib,    uni    yuqoriga  va  u  bilan  birga  mayatnikni  chapga 

itaradi.  Bu  momentda  mayatnik muvozanat holatdan o'tadi. 

Mayatnik    chapdan    o'ngga  harakatlanib,    muvozanat    holatdan    o'tishida 

(2.3-d rasm),  o'ng   palette  tishlar  orasidan  chiqadi  va  yurituvchi  g'ildirak 

yana    bir  tishga    buriladi.    Yurituvchi  g'ildirak  aylanishida  uning    tishi    o'ng 

palettaning    yon    qiyaligi    bo'yicha    sirpanib,  uni  yuqoriga    va      u  bilan  birga 

mayatnikni o'ngga itaradi.  Ko'ramizki,  mayatnik bir   davr  ichida  ikki marta 

chap    palettadan    chapga    va    o'ng      palettadan      o'ngga      turtki    olib,  deyarli  

erkin harakatlanadi. 

---