Mexanik va elektromagnit tebranishlarning qiyosiy xarakteristikasi

Avtotebranishlar:    Yuqorida      qayd      etib      o‘tilganidek,      so‘nmas   

tebranishlarni      hosil    qilishda      tebranish      energiya    sining      isrofini    doim 

to‘ldirib  turish   uchun   tebranuvchi   sistemaga   tashqi  davriy   kuch   ta’sir   

etib   turishi    kerak.   So‘nmas   tebranishlarni    hosil qilishning   bu  usulidan  

tashqari,    texnikada      keng    qo‘llaniladigan    boshqa      usuli          ham      mavjud.  

Agar      erkin    tebrana      oladigan    sistemaning    ichida      doimiy      energiya   

manbayi bo‘lsa   va bu energiya manbayi    hisobidan   sistemaning   tebranish   

jarayonida  yo‘qotib  boradigan      energiyasini  qoplash      uchun      zarur   

energiyaning        kelib      turishini  sistemaning  o‘zi  ta’minlab  tura  olsa,      bunday   

sistemada      so‘nmas      tebranishlar      vujudga  keladi.      Bu      usul      bilan      hosil   

qilingan      so‘nmas  tebranishlarni      avtotebranishlar,      sistemani      esa   

avtotebranuvchi    sistema  deb   ataladi. 

 

---

Doimiy    energiya  manbalari  tebranishlar      davriga      nisbatan  juda  qisqa 

vaqt   oraliqlarida   ishlatiladi. Shu bilan birga, bu   energiya manbayidan kerakli 

paytlardagina      sistemaning  o‘zi  avtomatik  tarzda      foydalanadi. 

Avtotebranuvchi  sistemaga  mayatnikli  soat  misol  bo‘la      oladi.  Soatda   

ko‘tarilgan yukning potensial energiyasi doimiy energiya   manbayi   bo‘ladi   va 

uni  anker  mexanizm  yordamida  ishga  tushiriladi  (2.9-rasm).  Yuqoriga   

ko‘tarilgan  yuk  qiya  tishli  xrapovikni  aylantiradi.  Mayatnikning  gorizontal 

o‘qqa   o‘rnatilgan yuqori uchiga ikki uchida ikkita chiqig‘i bo‘lgan yoysimon 

𝑎 𝑏    planka  o‘rnatilgan.  Bu  plankani  anker  deb  ataladi.  Anker  yordamida 

mayatnik      xrapovikning  aylanishini  va  unga  biriktirilgan  soat  strelkalarining 

yurishini    boshqaradi.  2.9-rasmda  tasvirlangan  vaziyatda  xrapovikning  tishi 

ankerning  b    chiqig‘iga  tiralib,  uni  yuqoriga  ko‘taradi  va    mayatnikni  chapga 

itaradi.  Mayatnik  muvozanat  vaziyatidan  o‘tishi  bilan  b  chiqiq  xrapovikdan  

bo‘shaydi va  achiqiq xrapovik tishiga tiralib qoladi. Natijada   mayatnik  o‘ng  

(qarama-qarshi)  tomonga  itariladi.  Demak,  mayatnik  bir  tebranish  davri 

davomida  manbadan  ikki  marta  energiya  oladi  va  shu  bilan  energiyaning 

manbadan  kelib  turishini  o‘zi  boshqaradi.  Тashqi  davriy  kuch  ta’sirida  yuzaga 

keladigan  majburiy  tebranishlar  bilan  avtotebranishlar  orasidagi  farq  shundan 

iboratki,  agar  majburiy  tebranishlarning  chastotasi  tashqi  kuch  chastotasi  bilan 

bir  xil,  tebranishlar  amplitudasi  ana  shu  kuch  amplitudasiga  bog‘liq  bo‘lsa, 

avtotebranishlarning chastotasi va amplitudasi shu tebranuvchi sistemaning o‘z 

xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi.  

 

 

 

 

 

 

 

  

---