Al-xorazimiy nomidagi urganch davlat universiteti


  Бартольд  В.В.  Туркестан  в  эпоху  монгольского  нашествия.  /  Сочинения,  Т.  I.  -Москва:  Издательство



Download 1,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/113
Sana31.12.2021
Hajmi1,54 Mb.
#205383
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   113
Bog'liq
xorazmshohlar - anushteginlar davlatining mamuriy va saroy boshqaruv tizimi unvonlar va mansablar

66  Бартольд  В.В.  Туркестан  в  эпоху  монгольского  нашествия.  /  Сочинения,  Т.  I.  -Москва:  Издательство 
Восточной литературы,  1963.  -   С.  86.
67  Каранг:  Шихобиддин  Мухаммад  ан-Насавий.  Султон  Жалолиддин  Мангуберди.  -Тошкент:  O ’zbekiston, 
2006.  -   384  б.
24


sifatida  tarixiy  shaxslar,  joy  nomlari,  arab  tilidagi  asarlar  nomlari,  ba’zi 
istilohlarning o’zbek tilida berilishidagi xatolarni ko’rsatish mumkin).
Jaloliddinga bag’ishlangan  shu manba asosida u va Xorazmshohlar haqida 
G’arbda  K.  D ‘  Osson  (bu  olim  birinchi  marotaba  1852  yili  “Siyrat”  asari  haqida 
ma’lumot  bergan),  A.Myuller,  J.Boyl,  V.Fishel,  V.Odlen,  X.Xorst,  Kl.Kaen, 
G.Gotshalk,  B.Shpuler,  Len-Pul,  V.Rozen,  Ye.Tomas,  K.Meyman,  K.  Vitfogel,  S. 
Bosvort,  V.V.  Bartold,  A.  Iqbol,  I.  Qafaso’g’li,  O.  Tonariy,  V.  Minorskiy,  Ye. 
Davidovich  va boshqalar asarlarini yozganlar.
“Siyrat”da:
1. 
1218  yildan  1231  yilgacha  Jaloliddin  qo’l  ostida  vaqtincha  bo’lsa 
ham,  bo’lgan saltanatda,  ya’ni Xorazm,  Movarounnahr,  Xuroson,  Hindiston, Eron, 
Iroq,  Ozarboyjon,  Gruziya  kabi  davlatlarda  bo’lib  o’tgan  voqealar,  Xorazmshoh 
Alouddin  Muhammad  va  Jaloliddin  Manguberdi  faoliyatlari,  CHingizxon  bosqini 
hikoya qilinadi;
2. 
Asarda  keltirilgan  voqealar  tafsiloti  Xorazmshohlar  mavqeida  turgan 
tarixchi tarafidan bayon qilinadi.
3. 
An-Nasaviy 
Ibn 
al-Asir 
va 
Juzjoniylardan 
farqli 
o’laroq 
Xorazmshohlar  davlatining  ichki  va  tashqi  hayoti,  Turkon  xotun  va  uning 
mamlakat  hayotidagi  o’rni,  saltanatning  yemirilishi  sabablari,  ko’chmanchi  turk 
qabilalarning (ayniqsa qipchoqlar va Turkon xotun urug’idagilarning)  sotqinliklari, 
Bog’dod xalifasining  ikki yuzlama  siyosati,  Jaloliddinning  ichki  va tashqi  siyosati 
(ismoiliy va  ayubiylar,  g’urriylar bilan munosabatlar),  yurishlarining  sabab  hamda 
oqibatlari yangicha asosda bayon qilinib, talqini beriladi.
4. 
An-Nasaviy  asaridagi  ma’lumotlari  asosida  Xorazmshohlar  davridagi 
Xorazm  davlatchiligining  dolzarb  muammolaridan  bo’lgan,  sharq  monarxiyasi  va 
despotizmi  masalasi, boshqaruvning  shoxalari  (vertikal va  gorizontal tarzda),  ichki 
va  tashqi  siyosat,  alohida  shaxslarning  o’rni,  gegemon  qabilalar  hamda  ularning 
o’troq aholi bilan munosabatlarini keng yoritish mumkin.
An-Nasaviyning  asaridan  o’sha  davrda  va  undan  keyin  yashab  o’tgan 
tarixchilardan  al-Maqdisiy,  Abal-Fido,  Ibn  Xoldun,  al-Fuvatiy,  al-Ayniy,  al-
25


Xazrajiy  Ibn  Shaddod,  az-Zahabiy,  as-Safadiy,  keyingi  davrlarda  esa  ko’pgina 
boshqa  tarixchilar  foydalanganlar.  Keyingi  asrlarda  barcha  musulmon  olamidagi 
tarixchilar  o’z  asarlarida  Xorazmshohlar  davri  tarixini  keng  yoritishga  harakat 
qilganlar.  O’rta  Osiyoda  jahon  tarixiga  bag’ishlangan  barcha  asarlarda 
Xorazmshohlar  va  Xorazm  tarixi  alohida,  maxsus  bayon  qilinadi.  Ana  shunday 
asarlar  sirasiga  Yoqut  Hamaviy,  Sibt  Ibn  al-Javziy,  Yosin  al-Umariy,  Zakariy  al- 
Qazviniy,  Al-Kalkashandiy,  Ibn  Tiqtaqa,  Ibn  Tagriberdiy,  Mirzo  Ulug’bek,  Ibn 
Xollikon,  Ibn  Qosir,  Ibn  al-Ibriy,  Ibn  al-Vardiy,  Ibn  al-Amid,  G’ozi  Ahmad 
G’afforiy,  Abulfaraj,  Bayhaqiy,  Mirxond,  Vassof,  Abulg’oziy  Bahodirxon  va 
boshqa o’nlab tarixchilarning asarlarini tilga olish mumkin68.
O’rta Osiyoning XIII asri tarixini to’liqroq bayon qiluvchi  asarlardan yana 
biri  Abu-l-Fazl  ibn  Muhammad  Jamoliddin  Al-Qarshiyning  “Al-Mulxaqot  bi-s- 
Suroh  (Suroh  lug’atiga  ilovalar)”  asaridir.  Ushbu  asar  Chig’atoy  ulusidagi  (1227­
1370)  Qayduning  vorisi  Chopar69  hukmronligi  davrida  bitilgan  hamda  mahalliy 
musulmon  olimiga  tegishli,  mo’g’ullar  hukmronligi  davrida  ayni  shu  usulda 
yozilgan  yagona  tarixiy  asar  hisoblanadi.  Aynan  shuning  uchun  mazkur  asar 
mo’g’ullar  hukmronligi  davrida  (1218-1370)  O’rta  Osiyo  va  SHarqiy  Turkiston
70
tarixi, hamda madaniy hayotini yoritishda muhim ahamiyat kasb etadi  .
Jamol al-Qarshiyning ushbu asari O’rta Osiyo tarixshunosligida musulmon 
namoyondasi,  filolog,  tarixchi,  adabiyotshunos  hamda  tilshunos  sifatida  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Asarni  Chig’atoy  ulusi  va  Qoshg’ar  madaniyati  tarixiga 
bag’ishlangan  entsiklopedik  harakterga  ega  bo’lgan  mustaqil  ravishdagi  asar  deb 
hisoblasak,  mubolag’a  bo’lmaydi.  Unda  mo’g’ullar  davridagi  diniy  va  dunyoviy 
hayot,  islom  madaniyati  markazlari,  O’rta  Osiyo  shaharlarining  olimu-ulamolari, 
fozilu-fuzalolari  haqidagi  ma’lumotlarga  ega  bo’lishimiz  mumkin.  Asarda, 
shuningdek,  avtobiografik  harakterdagi  ko’plab  ma’lumotlarga  duch  kelish 
mumkin.

Download 1,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish