1 Ma’ruza kirish. Odam anatomiyasi va fiziologiyasi fani predmeti, maqsadi, vazifalari, O’rganish usullari reja

example: Stomach is made of all type of tissues. 

Tayanch-trofik  yoki    biriktiruvchito‘qimalar.  By  to‘qimalar  asosan  organizmning  ichki 

qismini tashkil etib, mezenxima kurtagidan hosil bo‘ladi. Biriktiruvchi to‘qima uch guruhga: qon 

va  limfa  to‘qimasi,  tog‘ay    va  suyak  to‘qimasi  (zich  biriktiruvchi  to‘qima),  sillik  muskul 

to‘qimasiga bo‘linadi. 

Qon  va  limfa  to‘qimasi  embrional  rivojlanishda  tomirlar  bilan  birga  bir  vaqtda  paydo 

buladi.  

Qon  suyuq  biriktiruvchi  to‘qima  bo‘lib,  qon  plazmasi  —  suyuq  qismi  va  qonning  shaklli 

elementlaridan  iborat.  Qon  plazmasi  rangsiz,  tiniq,  bir  oz  yopishqoq  suyuqlik  bo‘lib,  uning 

tarkibida  oqsillar,  uglevodlar,  yeg‘lar,  mineral  tuzlar  va  boshqa  moddalar  saqlanadi.  Qon 

plazmasi  qon  shaklli  elementlarining    ichki  muxiti  xisoblanadi.  Qonda  uch    xil  shaklli 

elementlar:  qizil  qon  tanachalari  (eritrotsitlar),  oq  qon  tanachalari  (leykotsitlar)  va  qon 

plastinkalari  (trombotsitlar)  bo‘ladi.  Eritrotsitlar  ikki  tomoni  botiq  disk  shaklidagi  hujayralar 

bo‘lib,  tarkibida  gemoglobin  moddasi  saqlaydi.  Gemoglobin  kislorod  bilan  birikadi  va 

mustahkam  bo‘lmagan  oksigemoglobin  hosil  qiladi.  Ilikda  yaratilayotgan  yosh  eritrotsitlarda 

yadro  bo‘ladi.  Qon  tomirlariga  tushgan  eritrotsitlarda    yadro  bo‘lmaydi.  Eritrotsitlar  o‘pka 

hujayralarida  kislorodni  biriktirib  olib,  organizmdagi  barcha  hujayralarga  yetkazib  beradi, 

karbonat  angidrid  gazi  xam  qisman  remoglobin  yordamida  o‘pka  orqali  tashqariga 

chiqariladi.o‘rta yoshdagi erkaklarning 1 mm

3

 qonida o‘rta xisobda 5 mln, ayollarda esa 4,5 mln 

dona eritrotsit bo‘ladi.  

Leykotsitlar  har  xil  shakldagi  rangsiz  hujayralar  bo‘lib,  1  mm

3

  qonda  6  —  8  ming  dona 

bo‘ladi.  Leykotsitlar  ikkiga  bo‘linadi:  donador  (granulotsitlar)  va  donasiz  (arpanulotsitlar). 

Donador  leykotsitlar  sitoplazmasida  maxsus  donalar  bo‘ladi.  Ular  bo‘yalishiga  qarab,  neytrofil, 

eozinofil va bazofil leykotsitlarga bo‘linadi.  

Donasiz    leykotsitlarga  limfotsitlar  bilan  monotsitlar  kiradi.  Leykotsitlar  turli  mikrob  va 

yot  moddalarni  yutish  (fagotsitoz)  xususiyatiga  ega.  Bu  xususiyati  organizmni  turli 

kasalliklardan  himoya  qilishda,  ya’ni  immunitet  paydo  bo‘lishida  katta  axamiyatga  ega. 

Trombotsitlar  yumaloq,  oval,  noto‘g‘ri  ko‘pburchak  shakldagi  qon  plastinkalari  bo‘lib, 

eritrotsitlarga qaraganda 3 — 4 marta maydadir. Ular bir-biriga yopishib qolish xususiyatiga ega 

bo‘lib, qonning ivishida ishtirok etadi.  

Limfa  —  plazma  va  shaklli  elementlardan  iborat,  lekin  limfada  eritrotsitlar  bo‘lmaydi. 

Limfa  organizmda  moddalar  almashinuvi  protsessida  ishtirok  etadi.Limfa  suyuqligi  limfa 

tomirlar sistemasida harakatlanadi. 

                                                            

2