1 Ma’ruza kirish. Odam anatomiyasi va fiziologiyasi fani predmeti, maqsadi, vazifalari, O’rganish usullari reja

Anatomy of the Human Body.Henry Gray. Nega Assefa  Alemaya University  Yosief Tsige  Jimma University. In 

collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, 

and the Ethiopia Ministry of Education  2003. 6-18

 

 

 

---

5 

 

Zichlashmagan   biriktiruvchi  to‘qima.  Bu to‘qimaning hujayralararo moddasi kollagen 

elastik  tolalardan  va  shu  tolalarni  qamrab  oluvchi  amorf  moddadan  iborat.  Asosiy  moddada 

asosan  fibroblastlar  joylashadi.  Fibroblastlardan  tashqari,  ko‘pincha  chistiotsitlar  xam  bo‘ladi. 

Zichlashmagan  biriktiruvchi  to‘qima  organ  to‘qimalari  bilan  qon  o‘rtasidagi  zveno  bo‘lib, 

organlarning  oziqlanishiga  ta’sir  etadi.  Bu  to‘qimada  kollagen  elastik  tolalar  bo‘lganligi  uchun 

ular tayanch funksiyasini o‘taydi.  

Retikulyar  to‘qima  taloq,  limfa  tugunlari  ko‘mikning  asosini  tashkil  etadi.  Boshqa 

hujayralari  ham  bo‘ladi.  Bu  to‘qima  xujayralari  yulduzsimon  shaklda  bo‘ladi.  Qon    tomirlari 

devorida xam retikulyar, to‘qima bo‘ladi.  

Yog‘  to‘qimasi  hujayralari  yumaloq  bo‘lib,  ichida  yog‘  tomchisi  bor.  Yog‘  to‘qimasi 

organlar orasidagi bo‘shliqlarni to‘ldirib, ularni silkinishdan saqlaydi. Bu to‘qima elastik bo‘lib, 

issiqlikni yomon o‘tkazadi. Yog‘ to‘qimasi organizm uchun zapas oziq xisoblanadi.  

Pigmentli to‘qima protonlazsida pigment donchalari bo‘ladi.  

Bu to‘qima  yorgok terisida, sut bezi so‘rg‘ichida, ko‘zning rangdor va tomirli pardalarida 

uchraydi.  

Zich  biriktiruvchi  to‘qima  hujayra  elementlariga  karaganda  ko‘proq  tolali  tuzilganligi  va 

zich  taqalib  joylashishi  bilan  boshqa  to‘qimalardan  farq  qiladi.  Bu  to‘qima  ikkiga: 

.shakllanmagan zich biriktiruvchi to‘qima va shakllangan zich biriktiruvchi to‘qimaga bo‘linadi. 

Shakllanmagan  zich  biriktiruvchi  to‘qima  terida  tayanch  funksiyasini  o‘taydi.  Shakllangan  zich 

biriktiruvchi to‘qimada kollagen tolalar ma’lum bir tartib bilan   joylashadi, bu to‘qimaga paylar 

misol bo‘ladi.  

Tog‘ay  to‘qimasi  tog‘ay  hujayralari  bilan  asosiy  moddadan  tuzilgan.Asosiy  moddaning 

tuzilishiga  karab,  gialin  tog‘ay  va  elastik  tog‘aylar  tafovut  qilinadi.  Gialin  tog‘ay  organizmda 

boshqa tog‘aylarga qaraganda ko‘proq uchraydi. Nafas yullarining tog‘aylari, ko‘pchilik bo‘g‘in 

tog‘aylari, burun uchi, qovurg‘alarning oldingi tomoni gialin tog‘aydan tuzilgan. Umurtqalararo 

tog‘aylar, bo‘g‘im ichidagi minsklar tolali tog‘aydan tuzilgan. Quloq suprasi tog‘aydan, hiqildoq 

tog‘aylarining bir qismi elastik tog‘aydan tuzilgan. 

Suyak to‘qimasi. Suyak  to‘qimasining asosiy moddasida ohak tuzlari shimilganligi uchun 

ular ancha qattiq bo‘ladi. Bu to‘qimada organik moddalar ko‘pligi uchun am juda kattiq bo‘ladi. 

Suyak to‘qimasi plastinkalardan va ingichka kollagen tolachalardan tuzilgan.  

Suyak  to‘qimasida  osteon  kanallari  bo‘lib,  bu  kanallar  konsentrik  shaklda  joylashgan 

suyak plastinkalaridan xosil bo‘ladi.  

Suyak  hujayralari  osteotsitlar  deb  nomlanib,  ularning  yulduzsimon  shakldagi  juda  ko‘p 

o‘siqlari bo‘ladi. Suyakdagi osteon kanallardan qon tomirlari va nervlar o‘tadi.