Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

1-chizma. Tovar harakati elementlarining umumiy xarajatlardagi hissasining foizlardagi 
ifodasi 
 
 
Bu  chizma  ma’lumotlaridan  shuni  anglash  mumkinki,  tovar  harakatining  asosiy  xarajatlari 
transport, omborxona, tovar zaxiralarini saqlab turish, yuklash, tovarlarni o‘rab-joylash, ma’lumot va 
buyuurtmalarni tayyorlash kabi xarajatlardan tashkil topadi. 
 
Tovar  harakati  –  bu  faqatgina  xarajatlar  manbai  bo‘lib  qolmasdan,  balki  talabni 
shakllantiruvchi  muhim  vosita  hisoblanadi.  Tovar  harakati  sistemasini  takomillashtirish  hisobiga 
xizmat  ko‘rsatishni  yaxshilash  yoki  narxni  pasaytirib,  qo‘shimcha  mijozlarni  topishga  erishish 
mumkin. Firmalar tovarni o‘z vaqtida yetkazib bermasalar, u holda mijozlarini yo‘qotib qo‘yishlari 
ham mumkin. 
 
Ko‘pgina  firmalar  eng  minimal  xarajatlar  bilan  kerakli  tovarni  kerakli  joyga  belgilangan 
vaqtda yetkazib berishni tovar harakatining asosiy maqsadi qilib qo‘yadilar. Afsuski, tovar harakati 
sistemasining  birontasi  ham  bir  vaqtning  o‘zida  tovar  tarqatish  bilan  bog‘liq  xarajatlarni  minimal 
darajagacha  kamaytirib  va  mijozlar  uchun  maksimal  servis  ko‘rsatishga  layoqatli  emas.  Mijozlar 

---

uchun  maksimal  servis  deganda  katta  miqdordagi  tovar  zaxiralarini  saqlab  turish,  tovar  tashishni 
yuqori darajada tashkil etish va ko‘plab omborlarga ega bo‘lish tushuniladi. Bular esa o‘z navbatida 
tovar tarqatish bilan bog‘liq xarajatlarning ko‘payib ketishiga olib keladi. Xarajatlarni kamaytirishni 
ko‘zlash esa, arzon transport sistemasi, kam hajmdagi tovar zaxiralarini saqlab turish va kam sonli 
omborxonalarga ega bo‘lish bilan bog‘liqdir. 
 
Tovar  harakati  xarajatlari  bir-biri  bilan  teskari  proporsional  bog‘liqlikka  egadir.  Masalan, 
tovar-ekspeditsiya boshqaruvchisi tovarni ko‘pchilik hollarda samolyot bilan emas, arzon transport 
vositasi  –  temir  yo‘l  orqali  jo‘natishga  harakat  qiladi.  Bu  albatta  firmaning  transport  xarajatlarini 
kamaytiradi.  Lekin,  mijozning  yetkazib  berilgan  tovar  uchun  hisob-kitob  ishlari  uzoq  muddatga 
cho‘ziladi va ikkinchidan bu holat mijozlarni tovar yetkazib berishning qisqa muddatini taklif etuvchi 
subyektlar  bilan  ishlashga  majbur  etadi.  Yoinki,  tovar  zaxiralari  xizmati  boshqaruvchisi  kam 
miqdordagi  tovar  zaxiralari  bilan  ishlashni  afzal  ko‘radi,  chunki  bunday  yondashuv  albatta  tovar 
zaxiralarini saqlash bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytiradi. Lekin, bunday holatda mijoz so‘raganda 
tovar mavjud bo‘lmay qolish ehtimoli katta, ikkinchidan hujjatlarni rasmiylashtirish xarajatlari oshib 
ketadi.  Demak,  bajarilmaydigan  buyurtmalar  sonining  ortishi,  firmaning  o‘z  mijozlaridan  ajralib 
qolish xavfini keltirib chiqaradi. 
 
Yuqorida keltirilgan fikrlardan shuni anglash mumkinki, tovar harakatini tashkil etish bilan 
bog‘liq faoliyat juda murakkab hisoblanadi va bu yerda biron bir qaror qabul qilganda ishni kelishuv 
asosida, sistemali yondashuv tamoyilidan foydalanib amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.