Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

 

 

2.6. Mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlarni hisoblash usuli 

  

Iqtisodiy tahlilda  ko‘rsatkichlarni o‘rganish  mutlaq  miqdorlardan 

foydalanishdan  boshlanadi.  Misol  uchun,  mahsulot  ishlab  chiqarish 

hajmi (natural va qiymat o‘lchovlarida), tovar aylanish hajmi, mahsulot 

ishlab chiqarish tannarxi, yalpi tushum, ishchilar soni va hokazo. Mutlaq 

ko‘rsatkichlar  hodisa  birliklarning  o‘lchov,  og‘irlik,  hajm,  davomiylik, 

maydon, qiymat va boshqa hodisalarning o‘lchamiga nisbatsiz miqdoriy 

o‘lchovini aks ettiradi, nisbiy esa – kattaliklar o‘rganilayotgan hodisa va 

kattaliklarning  boshqa  davr  yoki  boshqa  obyekt  bo‘yicha  olingan 

qandaydir boshqa hodisa yoki kattaliklarga nisbatini ifodalaydi. 

Mutlaq  miqdorlarsiz  tahlil  ishlarini  amalga  oshirib  bo‘lmaydi. 

Iqtisodiy tahlilda mutlaq miqdorlar voqelikni bilish, tushunish, o‘qish va 

o‘rtacha  hamda  nisbiy  ko‘rsatkichlarni  hisoblashda  asosiy  axborot 

bazasi  bo‘lib  foydalaniladi.  Shuningdek,  mutlaq  o‘zgarish  iqtisodiy 

tahlilda  muayyan  ko‘rsatkichni  avvalgi  davrlarga  nisbatan  mutlaq 

miqdordagi farqlarini  ko‘rsatib beradi (15-jadval).  

Nisbiy  ko‘rsatkichlar  bir  xil  tur  va  mazmundagi  ko‘rsatkichlarni 

o‘zaro nisbatini aniqlab foiz, koeffitsiyent, indeks ko‘rinishida aks ettirib 

beradi.  Ushbu  usul  reja  bajarilishi,  o‘sish  sur’atlari  hamda  salmog‘lar 

asosida  voqeliklarni  tarkibiy  tuzilish  holati  kabilarni  o‘rganishda  keng 

qo‘llaniladi  (15-jadval).  Nisbiy  ko‘rsatkichlar  bir  kattalikni  boshqasiga 

bo‘lish  natijasida  olinadi  va  u  taqqoslash  bazasiga  qabul  qilinadi.  Bu 

---

 

73

reja,  bazis  yil,  boshqa  korxonaning,  o‘rtacha  sohaviy  ma’lumotlari 

bo‘lishi mumkin. Nisbiy kattaliklar koeffitsiyentlar (baza 1) yoki foizlar 

(baza 100) shaklida ifodalanadi. 

15-jadval