Ma'ruza matni doc

Кўпайиши ва 
ривожланиши. 
Қушлар айрим жинсли. Оталаниши ички. 
Кўпчилик вакилларида қўшилиш органи — пенис ривожланмаган. Шу сабабли 
уларнинг қўшилиши уруғларини урғочиларининг клоакасига тўкиш орқали 
содир этилади.
Урғочиларининг жинсий системаси тоқ ва у чап тухумдон ва тухум 
йўлларидан иборат. Тухум йўли клоакага очилади. Тухумлари сариқлик, 
оқсил моддаларига, пергамент пардалар ва оҳак пўчоққа эга. Тухумларининг 
массаси 2 г дан (колибри қушида) 1,5 кг гача (туяқушларда). Тухум шакли ва 
ранги ҳам турлича. Кўпчилик қушларда жинсий диморфизм яхши шаклланган.
Тухумларнинг ривожланиши тухум йўлида бошланади ва ташқарига 
тушган тухумларда бу жараён фақат қушлар босиб ётганда давом этади. 
Тухумларнинг ривожланиши (инкубацион) даври ҳар хил: мусичаларда икки 
ҳафта, уй товуқларида уч ҳафта, туяқушларда 50-70 кун.
Тухумдан очиб чиққан жўжаларнинг ҳарактерига қараб қушлар икки 
гуруҳга ажратилади: жиш жўжалилар (тухумдан яланғоч, кўзлари ва 
қулоқлари берк жўжалар чиқади) ва жўжалилар (тухумдан чиққан жўжаларнинг 
танаси момиқ билан қопланган, кўз ва қулоқлари очиқ, улар эркин ҳаракат қила 
оладилар). Жўжали қушларга ўрдаклар, ғозлар, товуқсимонлар, лойхўраклар ва 
ҳакозолар киради.
Қушларнинг келиб чиқиши. Қушларнинг судралиб юрувчилардан 
келиб чиққанлиги шубҳасиз. Бунга асосий далиллар қушлар билан судралиб 
юрувчиларнинг 
тузилишида, 
ривожланишида 
бир 
қатор 
ўхшашлик 
белгиларнинг мавжудлиги ва юра даврига мансуб қадимги қушларнинг вакили - 
археоптерикс қолдиқларининг топилиши. Археоптериксда қушларга хос 
белгилар билан биргаликда рептилияларга ҳам ўхшашлик белгилар мавжуд (20 
та умуртқадан ташкил топган дум, кўкрак умуртқаларининг қўшилиб кетиши, 
тўшда тож суягининг ривожланмаганлиги, суякларнинг ҳавога тўлмаганлиги, 
жағларида тишларнинг бўлиши, шохсимон тумшуғининг бўлмаслиги ва 
ҳоказо).