Ma'ruza matni doc

Нафас олиш системаси. Нафас йўли бурун тешигидан бошланади. 
Ундан кислород оғиз бўшлиғига, сўнгра ҳиқилдоққа келади. Қушларда иккита 
ҳиқилдоқ мавжуд: юқори ҳиқилдоқ товуш чиқаришда қатнашмайди; трахеянинг 
бронхларга ажралиш жойида иккинчи – пастки ҳиқилдоқ жойлашган. Бу 
ҳиқилдоқда товуш чиқарувчи пардалар жойлашган. Бу хиқилдоқни «сайраш 
ҳиқилдоғи» деб ҳам юритишади.
Қушларнинг ўпкалари судралиб юрувчиларникига нисбатан янада 
такомиллашган, уларда жуда майда нафас олиш йўллари - бронхиолалар кучли 
ривожланган. Ўпкалардаги асосий нафас олиш йўллари ҳаво халтачалари 
билан туташган.Ҳаво халтачаларининг сони 9 та бўлиб, уларнинг ҳажми ўпкалар 
ҳажмидан бир неча марта катта (иккита бўйин ҳаво халтачаси,битта ўмров ости, 
икки жуфт кўкрак ва бир жуфт қорин ҳаво халтачалари). Қушлар учганда икки 
ёқлама нафас олади: қанот кўтарилганда ҳаво ўпкаларга ва уларнинг йўллари 
орқали ҳаво халтачаларига ўтади, қанот туширилганда ўпкалардаги карбонат 
ангидрид ташқарига ажратилади, ўпкага эса ҳаво халтачаларидаги кислород 
тушади. Ҳаво халтачалари шунингдек тана массасини енгиллаштиришда ва 
терморегуляцияда иштирок этади.
Ажратиш системаси. Модда ва энергия алмашинуви тезлашганлиги 
туфайли кўп миқдорда ажралиб чиқадиган диссимиляция маҳсулотлари ўз 
вақтида танадан ташқарига
чиқариб туришга мослашган. Бу вазифани тананинг 
умумий массасини 1,2 — 2,8 % ни ташкил қилувчи чаноқ буйраклар 
(метанефроз) бажаради. Буйраклар қорин бўшлиғининг юқори қисмидаги 
умуртқаларнинг икки ён қисмида жойлашган.Қушларда сийдик пуфаги 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

бўлмайди, шу сабабли сийдик маҳсулотлари буйракдан ажратиш йўллари 
орқали клоакага тушади ва озуқа чиқиндилари билан аралаш ҳолда ташқарига 
чиқарилади. Қушларда сийдик маҳсулотлари асосан сийдик кислотасидан 
иборат.