Ma'ruza matni doc

 
1- савол. Бўғимоёқлиларнинг келиб чиқиши ва эволюцияси. 
Бўғимоёқлилар типи узоқ эволюцион жараёнда дастлаб денгиз ва 
океанларда яшовчи кўп қилли халқали чувалчанглардан (полихеталар)дан келиб 
чиққан. Шу сабабли уларнинг тузилишида ўз аждодлари полихеталарга 
ўхшашлик бир қатор белгилар мавжуд. Тананинг сегментлашгани, қорин-нерв 
занжирининг мавжудлиги, дастлабки аждодларининг кўпчилигини ҳанузгача 
денгизларда 
яшаб 
келиши, 
эволюцион 
жараёнда 
аждодларидаги 
параподияларидан – бўғимлашган оёқларнинг пайдо бўлиши, оддий 
жабралардан мураккаб тузилишга эга бўлган ҳақиқий нафас олишга мослашган 
жабралар ривожланган.
Бўғимоёқлилар типи ўз ичига энг юқори даражада ривожланган, ниҳоятда 
хилма-хил тузилган ва ҳар хил муҳит шароитига мослашган жуда кўп сонли 
умуртқасизларни олади. (2,0 млн.га яқин). Дастлаб денгизларда пайдо бўлган 
бўғимоёқлилар аста-секин чучук сув ҳавзаларига ўтган, кейинчалик қуруқликни 
ер усти, ер ости, ҳатто атмосферани эгаллаган. Ҳозирги пайтда бу тип 
вакилларининг 99 фоизи қуруқликда яшашган мослашган.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

2 – савол. Бўғимоёқлилар типининг морфо-физиологик 
хусусиятлари. 
Бўғимоёқлиларнинг тана шакли, ранги, катта-кичиклиги турли туман. 
Катталиги бир неча мм.дан тортиб, 2-3 метр келадиган турлари ҳам учрайди. 
Тана қисмлари: бош, кукрак, қорин, айрим систематик гуруҳларида бош-кукрак, 
қорин, айримларида эса яхлит. Бўғимоёқлилар умуртқасиз ҳайвонлар ичида 
ҳақиқий қуруқликка мослашган ҳайвонлар бўлиб, танаси сиртқи томондан 
гиподерманинг маҳсулоти бўлмиш кутикула билан қопланган. Кутикула бўғим 
оёқлиларда ташқи скелет, ҳимоя ҳамда таянч вазифасини ўтайди. Сувда яшовчи 
бўғимоёқлиларда кутикула ташқи ва ички қаватдан иборат (экзо ва 
эндокутикула), қуруқликда яшовчи бўғимоёқлиларда эса у 3 қаватдан иборат. 
Кутикула жуда юпқа бўлади. Бу қават қуруқликка чиққан бўғимоёқлиларда тана 
намлигини сақлаш учун хизмат қилади. Кутикула қавати бўғимоёқлиларнинг 
тараққиёти даврида алмашиниб туради. Масалан: Дарё қисқичбақасида биринчи 
йили 10 марта, иккинчи йили 5 марта, 3-4 йили 1 ёки 2 марта, 5 ёшдан кейин эса 
у тўхтайди.