24
Interkinez yoki oraliq faza mitoz bo’linishning interfazasiga o’xshab ketadi. Birinchi va ikkinchi,
bo’linish davrlarini qiskarishiga yordam beradi. Interkinezdan so’ng ikkinchi bo’linishning profaza
va metafazalari hujayraning har bir qutbida alohida boshlanadi. Bo’linishning anafazasida
xromosomalar ajrlishi va qutblarga tortilishi, telefazada 4 ta gaploid yadro hosil bo’lishi hamda har
biri maxsus qobiq bilan o’ralib, mustaqil hujayralarga aylanadi. Meyozning oxirgi bosqichi
tetradalar hosil bo’lishi deb ataladi.
Endomitoz. Hujayraning ichki bo’linishi. Bunda hujayradagi xromosomalarning reduplikatsiyasi
yadro qobig’i erimasdan turib kuzatiladi, lekin ular qutblarga ajralmaydi. Bu holat ko’pincha
poliploidiyalarning kelib chiqishiga sababchi bo’ladi.
XVI asr oxiri va XVII asrining boshlarida optik asboblar ustasi gollandiyalik Gans va Zaxariy
Yansonlar mikroskop kashf etdilar.
XVII asrda o’simlik organizmlarining hujayraviy tuzilishi aniqlandi. 1665 yili ingliz fizigi R. Guk
(1636–1703) o’zi takomillashtirgan mikroskop orqali po’kak bo’lagi, marjon daraxti o’zagi, ukrop
va boshqa o’simliklarni o’rganib uning natijalarini o’zaning “Ba’zi bir mayda narsalarni tasvirlash”
asarida bayon etdi. Bu asarda Guk birinchi bo’lib ”hujayra” atamasini ishlatgan.
O’simliklar anatomiyasi haqidagi birinchi asar angliyalik Gryu va italiyalik Malpigilar tomonidan
yozildi. Gryu o’z ishlarini “O’simliklar anatomiyasining boshlanishi” (1682). Malpigi esa ikki jildli
“O’simliklar anatomiyasi haqida tasavvurlar”(1671) nomli asarlarida chop etdilar.
1831 yili R. Braun hujayra yadrosini aniqladi va yadro hujayra hayotida muhim ahamiyatga ega
ekanligi haqidagi fikrni olg’a surdi. 1884 yili rus olimi P.F. Goryaninov (1796 - 1856), keyinchalik
chex olimi Purkine va uning shogirdlari hujayra ichidagi tiriklik massasiga katta ahamiyat berdilar.
1830 yili Purkine u massani
protoplazma deb atadi. 1838 yili Shleyden tomonidan piyoz po’sti
hujayralarindagi yadrocha aniqlandi.
I.D. Chistyakov (1874), E. Strasburger (1875) lar yadroning kariokinetik bo’lishini yoki mitozni,
V.I. Belyaev (1892 -1894) reduktsion bo’linish yoki meyozni, S.G. Navashin (1898 y.) gulli
o’simliklardagi qo’sh urug’lanish kabi muhim yangiliklarni ochdilar.
Hujayra haqidagi ta’limotni rivojlantirishning yangi taraqqiyot bosqichi asrimizning 50- yillariga
to’g’ri keladi. Bu davrda elektron mikroskop kashf etildi.
Elektron mikroskoplar kashf etilishi bilan birga molekulyar biologiya, oradan 20 yil o’tgach gen
injeneriyasi kabi yangi fanlar kelib chiqdi. Bu esa o’z navbatida biotexnologiyani yangi uslub va
usullar bilan qurollantirdi, inson ixtiyori bilan ba’zi mahsulotlarni tirik organizmlar hayot
faoliyatidan foydalanib hosil qilish imkoniyati yaratildi.
Hujayra injeneriyasining yangi uslublarini ishlab chiqish natijasida fanning ushbu sohasini
rivojlanishish va uning natijalarini amalda qo’llash imkoniyatiga ega bo’lindi.
Do'stlaringiz bilan baham: