Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov


Ekologiya haqida tushuncha



Download 4,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/161
Sana30.12.2021
Hajmi4,02 Mb.
#196035
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   161
Bog'liq
Ekologiya-A.Ergashev

 
Ekologiya haqida tushuncha  
 
Bu atama nemis biologi Ernest Gekkel (1834–1919) tomonidan 1866–1869 
yillarda  fanga  olib  kirilgan.  Ekologiya  XX  asrning  boshlariga  kelib  fanning 
mustaqil  sohasi  sifatida  shakllandi.  «Ekologiya»  so‗zi  grekcha  oikis  so‗zidan 
olingan  bo‗lib,  «uy»,  «turar  joy»  degan  ma‘noni  anglatadi.  Milliy  amaliyotga 


12 
 
ekologiya  tushunchasi  sekinlik  bilan  kirib  kelgan.  XIX  asrning  oxiri  –  XX 
asrning  boshlarida  ingliz  fiziologi  I.Berdonsanderson,  amerikalik  olimlar 
S.Forbe  va  K.Shreter  ekologiya  to‗g‗risida  yozganlar.  Ekologiya  xususida 
AQShda  1913-yilda  Ch.Edamsning  «Hayvonlar  ekologiyasiga  oid  qo‗llanma», 
ingiliz  zoologi  Ch.Eltonning  «Hayvonlar  ekologiyasi»,  o‗zbek  ekologiya 
maktabining  asoschilaridan,  zoolog  olim  D.N.Qashqarovning  «Hayvonlar 
ekologiyasi asoslari» kitoblari hozir ham o‗z qiymatini yo‗qotgani yo‗q.  
EKOLOGIYA  –  tirik  organizmning  tevarak-atrofdagi  muhit  bilan  o‗zaro 
munosabatini o‗rganadigan biologik fan. Ekologiya muhit omillarining o‗simlik 
va  hayvonlar  organizmiga  ta‘siri,  organizm  hamda  populatsiyaning  muhit 
omillariga  ko‗rsatadigan  reaksiyalarini,  populatsiya  soni  va  strukturasini  bir 
xilda  saqlovchi  mexanizmlarni,  tabiiy  guruhlarning  biologik  mahsuldorligini, 
biogeosenozlar  hamda  tizimlarning  harakatlanish  qonuniyatini,  biogeosenozlar 
strukturasining roli va biosferani o‗rganadi. Hozirgi zamon ekologiyasi odam va 
biosfera o‗rtasida o‗zaro munosabat masalalarini ham jadal o‗rganmoqda.  
Ekologiya umumiy va xususiy bo‗ladi. Umumiy ekologiya har xil tizimlar 
(populatsiyalar,  guruhlar  va  tizimlar)ning  tuzulishi  hamda  funksiya  bajarish 
prinsirlarini,  xususiy  ekologiya    esa  muayyan  taksonomik  kategoriyadagi  aniq 
ekologik  guruhlarni  o‗rganadi.  Populatsiya  ekologiyasi,  populatsiyalar  – 
umumiy  teritoriya  va  genofondga  to‗plangan  bir  guruh  individlarni  o‗rganadi. 
Tabiiy  guruhlar  ekologiyasi  (biosenologiya)  tabiiy  guruh  (senoz)  larning 
tuzilishi  va  harakatini,  ya‘ni  har  xil  turlarning  birgalikda  hayot  kechiradigan 
populatsiyalarini  tekshiradi.  Biogenosenologiya  –  umumiy  ekologiyaning 
ekosistema  va  biogeosenozlarni  o‗rganuvchi  bo‗limdir.  Suv  organizmlari  va 
ulardan tashkil topgan tizimlarni gidrobiologiya o‗rganadi.  
Xususan  ekologiya  o‗simliklar  ekologiyasi  va  hayvonlar  ekologiyasidan 
iborat.  
Ko‗pincha  ekologiya  ayrim  turlarning  muhit  bilan  o‗zaro  munosabatini 
tekshiradigan  autekologik  va  o‗simliklar  guruhi  hamda  biogeosenozalarni 


13 
 
o‗rganadigan  sinekologiyaga  bo‗linadi.  Populatsiya  ekologiyasi  ba‘zan 
autekologiyaga,  ba‘zida  esa  sinekologiyaga  kiritiladi  yoki  alohida  bo‗lim  – 
demekologiya qilib ajratiladi. 
Jahon  ekologik  adabiyotlarida  «O‗simliklar  ekologiyasi»  tushunchasining 
ko‗lami  haqida  yagona  bir  fikr  yo‗q.  Yevropa  davlatlarida  uni  autekologiya, 
AQShda  esa  o‗simliklarning  ayrim  turlari  va  guruhlarini  o‗rganadigan  fan deb 
talqin etadilar.  
Tabiiy  muhitning  kishilik  jamiyatiga  ta‘sirini  XX  asr  o‗rtalarida  vujudga 
kelgan  odam  ekologiyasi  o‗rganadi.  Atrof-muhitning  tobora  radioaktiv 
ifloslanishi  sababli  radioekologiya  fani  yuzaga  keldi.  Bu  fan  biosferada 
radioaktiv izotoplarning tarqalish yo‗llarini va radioaktivlikning tizimga ta‘sirini 
tekshiradi.  Biosfera  to‗g‗risidagi  ta‘limot  biokimyo  bilan  bog‗lab  o‗rganiladi. 
Organizmlarning  o‗tmish  geologik  davrlardagi  abiotik  va  biotik  muhit  bilan 
munosabatlari  hamda  qadimgi  senozlarni  qazilma  qoldiqlar  bo‗yicha  tiklash 
masalalarini poleekologiya fani o‗rganadi. 
Shunday qilib, ekologiya bugungi kunda tabiiy va ijtimoiy fanlar jumlasiga 
kirib,  o‗rganilayotgan  obyekt  yoki  tizimning  atrof-muhit  bilan  munosabatini 
keng  miqyosda  tadqiq  etadi.  Bir  hujayrali  sodda  tuzilishdagi  bakteriyalar, 
zamburug‗lar,  o‗simliklar,  hayvonlar,  ularning  jamoalari,  biosfera,  shuningdek 
inson ham ekologiya fanining obyekti bo‗lib xizmat qiladi. Ekologiya fani tabiat 
bilan  tirik  organizmlarning  uzviy  bog‗lanishini  ifoda  etar  ekan,  u  shubhasiz, 
tabiatning muhofaza qilishning ilmiy asosini tashkil etadi. 

Download 4,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   161




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish