O‗zbekistondagi muhofaza qilinadigan hududlar
O‗zbekistonimiz o‗ziga xos o‗simlik va hayvonot dunyosiga ega bo‗lib,
so‗nggi yillarda insonning xo‗jalik faoliyati sababli flora va faunaga nisbatan
salbiy ta‘sir kuchaymoqda. O‗zbekistonda mavjud 4500 dan ortiq o‗simlik
turlarining 10–12% i muhofazaga muhtoj. O‗rmon resurslari cheklangan. Eng
qimmatli tog‗ o‗rmonlarining maydoni o‗nlab marta qisqarib ketdi. Tabiiy
yaylovlarning holati yomonlashdi.
O‗zbekiston bioxilma-xilligini saqlashda muhofaza etiladigan tabiiy
hududlar katta ahamiyatga ega. O‗zbekistonning bunday tabiiy hududlari,
tizimiga umumiy maydoni 6061 km
2
bo‗lgan 2 ta milliy bog‗, maydoni 12186,5
km
2
bo‗lgan davlat buyurtmaxonasi va bitta noyob hayvon turlarini ko‗paytirish
bo‗yicha Respublika markazi («Jayron» ekomarkazi) kiradi. Muhofaza qilinadi-
gan tabiiy hududlar umumiy maydoni 20520 km
2
ni yoki Respublika umumiy
hududining 5,2% ini tashkil qiladi.
Qo‗riqxonalarda tabiat, uning yovvoyi vakillari tabiiy qonunlar asosida
yashaydi. Qo‗riqxonalar O‗zbekistonning o‗ta hilma xil, go‗zal va saxiy tabiatini
muhofaza qiladi va kelajak avlod uchun saqlab qoladi.
O‗zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq Davlat tabiat qo‗riqxonalari
qat‘iy muhofaza qilinadigan hududlar bo‗lib, ularda yovvoyi tabiatning hayoti
yil bo‗yi kuzatib boriladi.
239
Qo‗riqxona deganda – insonning xo‗jalik faoliyati butunlay ta‘qiqlangan,
tabiiy kompleks asl holida saqlanadigan hududlar tushuniladi.
Qo‗riqxonalarning asosiy vazifasi – tabiatning diqqatga sazovor, qimmatli
landshaftlarini jamiyat manfaatlari uchun saqlashdan iborat. Qo‗riqxona
hududlaridan xo‗jalikda foydalanish, hattoki pichan o‗rish, ov qilish, baliq
tutish, qo‗riqxonalarni buzish umuman ta‘qiqlanadi. Uning hududlaridagi
majmualar tabiiy holda saqlanadi. Bu yerda tabiat bir butun holda o‗rganiladi.
Inson tomonidan o‗zlashtirilgan landshaftlarda moslashaolmagan
hayvonlarni faqat qo‗riqxonalarda saqlash mumkin bo‗lmoqda. Bular zubr,
qulon, begemot, yo‗lbars, arslon, qoplon, ilvirs, suv kalamushi, qizil g‗oz, gagra
va boshqalardir. Shuningdek, bir qancha o‗simlik turlari faqat qo‗riqxonalarda
saqlanmoqda. Qo‗riqxonalar ovlanadigan hayvonlarni saqlash va ularni
ko‗paytirishda ham katta rol o‗ynaydi. Demak, qo‗riqxona hududlari turli xil
hayvon va o‗simlik turlarini, ovlanadigan hayvonlarning miqdori va genetik
fondini saqlash uchun xizmat qiladi. Mamlakatimizdagi hamma qo‗riqxonalar
ilmiy muassasalar hisoblanadi. Bu yerda doimo ilmiy tekshirish ishlari olib
boriladi.
O‗zbekistonda birinchi qo‗riqxona 1926-yilda Zomin rayonining Jizzax
o‗rmon xo‗jaligiga qarashli «G‗uralash tog‗ archa qo‗riqxonasi» nomi bilan
tashkil qilingan. U keyinchalik «Zomin tog‗ o‗rmon qo‗riqxonasi» nomi bilan
qayta tiklangan.
Yovvoyi hayvonlarning noyob turlarini ko‗paytirish bo‗yicha muassasalar
tabiatni muhofaza qilish va bioxilma-xillikni saqlab qolishning eng samarali
shakllaridan biridir. O‗zbekistonda bugungi kunda noyob hayvon turlarini
ko‗paytirish bo‗yicha milliy miqyosda bitta Respublika markazi – «Jayron»
ekomarkazi rasman faoliyat yuritmoqda. U 1976-yilda Buxoro viloyatida 5145
ga maydonda jayron, Prjevalskiy oti, qulon kabi noyob hayvon turlarini sun‘iy
ko‗paytirish maqsadida tashkil qilingan. B. B.Alixanov, V.P.Lim,
240
N.A.Ahmedov, A.To‗xtayev va boshqalrning ma‘lumotiga ko‗ra (1994–2005-y.)
Respublikamizda 9 ta qo‗riqxona va buyurtmaxonalar mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |