Namangan davlat universiteti ijtimoiy-madaniy faoliyat kafedrasi

Reklamaning  vazifasi.  Reklamaning  asosiy  vazifasi  tovarlar  va  xizmatlar 
to‘g‘risida  ularni  qay  tariqa  va  qaerlarda  sotilishi  to‘g‘risida  maxsus  axborot 
vositalaridan foydalanib turib so‘zlab berishdir. Lekin reklamaning vazifasi birgina 
axborot  berishning  o‘zi  bilan  cheklanmaydi.  Reklamaning  o‘ziga  xos  tomoni 
shuki,  u  axborot  berishni  targ‘ib  va  tashviqot  qilishni  ishontirish  bilan  birga  olib 
borishi  kerak.  Reklamaning  pirovard  maqsadi  bozorda  taqdim  etilayotgan 
tovarlarga  xaridorlar  rag‘batini  oshirishdan  iborat.  Bunda  quyidagi  maqsadlar 
ko‘zda tutiladi: 
 
- Xaridorga yangi bo‘lgan tovar va xizmatlar uchun «quvvatlovchi» reklama. 
 
- Biror qahramon reklamasi (masalan Ruslan Chagaev) 
 
- Raqibdan qayta tiklanish 
 
- Reklamachi mahoratini namoyish qilish 

---

 
 
 
Reklama  funksiyalari  uning  maqsadi  va  vazifalaridan  aniqlanadi.  Ularning 
har xilligidan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
 
- tovar va uning ishlab chiqaruvchisi yoki sotuvchisini tenglashtirish 
 
- Tovarni, xizmat ko‘rsatishni yoki g‘oyalarni rivojlantirish 
 
- Xaridorga axborot berish 
 
- Talabni shakllantirish va boshqalar. 
 
Reklama  o‘zining  bunday  rollarida  albatta  naqd  tovar  to‘g‘risida  uning 
bahosi  xususiyatlari  haqida  axborot  berishi  shart,  biroq  asosiysi  reklama  xaridga 
undashi shart, reklamaning asosiy maqsadi shunda, bosh funksiyasi ham shu. 
 
Reklamaning vazifalaridan biri  – tovarlar va xizmatlar to‘g‘risidagi maxsus 
axborot  vositalaridan  foydalanib  turib  so‘zlab  berishdir.  Lekin  reklamaning 
vazifasi  birgina  axborot  yuberishning  o‘zi  bilan  cheklanmaydi.  Reklamaning 
o‘ziga  xos  tomoni  shundaki,  u  axborot  berishni  targ‘ib  va  tashviqot  qilishni 
ishontirish bilan birga olib boradi. Demak, ta'sirchan reklama zarur ma'lumotlarni 
beradigan  va  shu  bilan  birga  ishontiradigan,  ma'lum  maqsadga  qaratilgan,  faol 
bo‘lishi  kerak.  Anna  shunday  reklama  talabni  ma'lum  yo‘nalishda  shakllantiradi-
da,  tovar  va  xizmatlarning  bir  turidan  boshqa  turiga  ko‘chiradi.  Xaridorlarning 
ehtiyojlarini ochib beradi va ularning ahdi va niyatlariga ta'sir o‘tkazadi.  
 
Reklama  –  tovarni  bozorda    sotishni  rivojlantirish  usullaridan  biri 
hisoblanadi.    Reklama  tovar  yoki  xizmat  ko‘rsatishni  ishlab  chiqarish  foydasiga 
aynan shu tovar xizmat ko‘rsatishlarga iste'molchini iloji boricha ko‘proq e'tiborini 
o‘ziga qaratish uchun yaratilgan.  
 
 
Reklamada  ishning  turli  shakllaridan  foydalaniladi.  Reklama  filmlari, 
eshittirish  va  ko‘rsatuvlari,  plakatlar  va  varaqalar,  maxsus  ishlangan  vitrinalar, 
ko‘rgazmalar,  reklama  komponentlari  va  boshqa  ana  shunday  shakllardan 
foydalaniladi.  Reklama  uning  samaradorligini  ta'minlovchi  talablarga  javob 
beradigan  bo‘lishi  kerak:  haqqoniy  va  aniq,  tayinli  bir  doiraga  qaratilgan,  ilmiy 
jihatdan asoslangan ko‘p ma'lumot beradigan va kishida zavq uyg‘otadigan, foyda 
beradigan bo‘lishi shart. 
Reklama  ishini  ishlab  chiqaruvchilar  ham  sotuvchilar  ham  olib  borishlari 
mumkin. Bunda tovar ishlab chiqaruvchi firmalar o‘z reklamalarini bir tomondan 
sotuvchilar ikkinchi tomondan iste'molchilarga qaratadilar. Savdo xodimlari o‘zlari 
sotadigan  tovarlarni  yaxshi  bilishlari  kerak.  Shu  sababli  savdo  tarmog‘iga 
qaratilgan reklama jo‘shqinligi jihatidan iste'molchilarga mo‘ljallangan reklamadek 
bo‘lmasa-da,  lekin  ko‘proq  ma'lumotlarni  o‘ziga  jo  qilganligi  bilan  undan  ajralib 
turadi. Savdo reklamasi esa xaridorlarga mo‘ljallangan bo‘ladi va tovar to‘g‘risida 
ma'lumot  berishdan  tashqari  savdoning  estetik  saviyasi  bilan  madaniyatini 
yuksaltirishga  yordam  beradigan  bo‘lishi  kerak.  Reklamaning  asosida  shu  ikkita 
element:    ishontiruvchi  va  ma'lumot  beruvchi  element  yotadi.  Ishontiruvchi 
elementlari  (ko‘ndirish,  rozi  bo‘lishga  undash)  reklamaning  motivatsion 
funksiyasini, ma'lumot beruvchi elementlari esa uning bildiruvchi funksiyasini aks 
ettiradi.  Ikkalasi  birga  ta'sir  o‘tkazadi  va  reklamani  muvaffaqiyatini  ta'minlaydi. 
Reklama  xaridorlarga  har  xil  ta'sir  o‘tkazadi.  Ba'zi  hollarda  odam  molni  darrov 

---

sotib  oladi  yoki  aksincha  mol  to‘g‘risida  axborot  to‘planib  borib,  xaridor  uni 
olishga tayyor bo‘lganidan keyin molni sotib oladi.  
Reklama  sotuvning kengayishini ta'minlab, unga ketgan harajatlarni ortig‘i 
bilan  qoplangan  taqdirdagina  maqsadga  erishilgan  hisoblanadi.  Agar  shartnoma 
tuzilgan  reklama  agentliklari  zo‘r  reklama  filmi,  matbuotda  e'lonlar  seriyasini, 
tashqi reklama shitlarini yaratsayu, bu hyech qanday natija bermasa, ya'ni tovar va 
xizmat ko‘rsatish sotuvini kengaytirmagan taqdirda ham harajatlar mijoz hisobiga 
amalga oshiriladi. 
Masalan, «Snikers» shokoladi chiqmoqda, xabar beradi «Reklama dunyosi» 
jurnali,  -  Aylantirish  uchun  katta  pul  qo‘yilgan.  Agarda  ular  sotuv  hajmini  10-15 
marta oshirishga erishishmasa, buning hyech qanday ma'nosi bo‘lmaydi. Shuning 
uchun reklamaga katta e'tibor qaratish kerak. 
O‘zining  asosiy  maqsadini  bajarish  uchun  reklamaga  e'tibor  qaratish 
usullarini  topishga,  potensial  xaridorni  qo‘lga  kiritish  va  uni  «jalb  qilish»  va 
oxirida  esa  xarid  qilishga  undashga  ko‘tarilishi  kerak  bo‘ladi.  Bunday  usullarni 
axtarish  davom  etib  kelayotganiga  yarim  asrdan  oshgan  va  ularning  shakllarini 
zamonaviylashtirishga harakat qilinadi. 
Reklama haqiqiy va ishonarli, zamonaviy, savodli va unumli bo‘lishi shart. 
Reklamaning  chiroyli  va  xunukligi,  bema'ni  va  mazmundorligi  ahamiyatlidir. 
Reklama yaxshi ma'noda agressiv va emotsional bo‘lishi kerak. Faqat shundagina 
xaridorning fikrini o‘zgartirishga g‘rishish mumkin.  
Reklama  yaratmaydi,  balki  bor  narsani  kuchaytiradi,  ixtiro  qilmaydi,  balki 
ixtiro  qilinganlarni  yoyadi.  Reklama  ishi  bo‘yicha  ba'zi  mutaxassislar 
ogohlantiradilar:  har  bir  reklama  e'lonlari  jamiyat  strukturasida  iste'molchi 
sharoitiga  ta'sir  etadi.  Boshqa  so‘z  bilan  aytganda  reklama  qo‘shimcha  rag‘bat 
bag‘ishlaydi yoki mo‘ljalni yo‘qotgan insonni yolg‘izlikdan olib chiqadi. Reklama 
xabarlari  ko‘rinishdan  aybsiz  o‘yinchoqdek  tuyulsada,  juda  ko‘pchilik  e'tiborini 
o‘ziga tortib fikrlarini o‘zgartirishga qodir. 
Reklama  beruvchi-  reklamani  tayyorlash  yoki  tarqatish  uchun  uning 
buyurtmachisi bo‘lgan shaxsdir. 
Reklama  faoliyati  ishlab  chiqaruvchi  va  iste'molchi  o‘rtasidagi  to‘g‘ridan-
to‘g‘ri shaxsiy aloqalarni yaratadi,  haqiqatan va ehtimol bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
hollarni ham keltirib chiqaradi. 
Reklama shunday hollarda albatta kerak bo‘ladi: 
- yangi, hyech kimga tanish bo‘lmagan firma paydo bo‘lsa; 
- xaridoga tanish bo‘lmagan tovar taklif qilinsa; 
- bozor bir xil tovarlar bilan to‘la bo‘lsa va sotuvchi xaridor e'tiborini aynan 
o‘zining mahsulotiga qaratish kerak bo‘lganda; 
- sotuv hajmi pasayib ketganda; 
-  sotuvchi  sotuv  hajmini  tezkor  kengaytirishni,  yangi  bozor  territoriyasini 
qo‘lga kiritishni, yangi mijozlarning e'tiborini qaratishni rejalashtirganda. 
Quyidagi hollarda reklamaga sarflangan pul bekorga ketishi mumkin: 
- bozorda tovar monopolisti hukmronlik qilsa;  
- tovarga talab kuchli bo‘lsa; 
- tovar reklamasiz ham tez tarqalsa; 

---

- sotuv o‘sishini boshqa usullar, ya'ni arzon usullar bilan qiziqtirish mumkin 
bo‘lganda; 
- sotuvchi qandaydir fikr bilan sotuv hajmini kengaytirishni xohlamaganda; 
- aholining kamdaromadli qismi reklamaga muhtoj bo‘lmaganda.  
Iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlarda  reklama  soha  industriyasidir.  Reklama 
faoliyati  bilan  maxsus  reklama  agentliklari  shug‘ullanadi,  ular  korxona  va 
tashkilotlarning  buyurtmalari  bilan  reklama  sohasida  tadqiqotlar  olib  boradilar, 
uning samaradorligini o‘rganadilar, konkret reklama buyurtmalarini bajaradilar.  
Tijorat  axboroti  va  reklama  vositalari  shu  qadar  ko‘pki,  odamlar  bu 
axborotning  hammasi  bilan  tanishib  chiqish  va  unga  qarab  ma'lum  bir  qarorga 
kelishga qodir bo‘lmaydilar. Tekshiruvlar natijasida odamlar har kuni 600 ga yaqin 
reklama  xabari  ta'siriga  uchrashi  aniqlandi.  Ana  shuncha  xabarlarning  kichik  bir 
qismigina  odamlarning  diqqat-e'tiboriga  tushishi,  qiziqish  uyg‘otishi  mumkin, 
xolos. 
G‘arbdagi  eng  yirik  reklama  va  tijorat  firmalari  o‘zlarining  amaliy 
faoliyatlarida  reklama  kompaniyasidan  avval  iste'molchilarga  ruhiy  jihatdan  ta'sir 
o‘tkazishning  shu  kompaniya  samaradorligini  oshiradigan  turli-tuman  usullarni 
oldindan  o‘rganib  chiqishga  tobora  ko‘proq  ahamiyat  bermoqdalar.  Ana  shuni 
o‘rganib  chiqilgandan  keyin  reklama  beruvchilar  bilan  iste'molchilarning  til 
topishishlari  yaxshilashadi,  xaridorlar  ahlini  aniqlab  olib,  reklama  xabarlarining 
shakli va mazmunini ularning ijtimoiy ahvoliga yarasha belgilash osonroq bo‘ladi. 
Bu ishning eng muhim tomoni quyidagi savollarga javob topishdir: 
-  iste'molchilarning  diqqat-e'tiborini  reklamaning  qanday  vositalari  bilan 
hammadan ko‘ra ko‘proq jalb etish mumkin; 
-  xabarlardagi  qanday  dalil  isbotlar  iste'molchiga  hammadan  ko‘ra  ko‘proq 
ta'sir qilishi mumkin; 
-  axborotni  uzatishning  eng  ma'qul  vositalari(kanallari)  qanaqa  va  ulardan 
foydalanish usullari qanday?