Namangan davlat universiteti ijtimoiy-madaniy faoliyat kafedrasi

REKLAMA VA UNING TARIXI 
Reja: 
1.  Reklama tushunchasi 
2.  Reklamaning  tarixiy ildizlari 
 
 
Reklama  tushunchasi.  Bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  bosqichida  mahsulotlar 
ishlab chiqarishning turlari nihoyatda ko‘paydi. Ayni paytda raqobat ham kuchayib 
bormoqda.  Raqobat  aslida  bu  yaxshi  ma'noda  sifat  uchun  kurashishdir.  Bozor 
manfaatlari  aynan  shu  raqobat  asosiga  quriladi.  Yaxshiroq  bir  kerakli  mahsulot 
ishlab chiqarish, ko‘proq sotish, foyda olish uning asosiy mezonidir. Reklama esa 
bunga  yanada  yordam  beradi.  Binobarin,  reklama  ko‘zga  tez  tashlanadi.  U 
daromad  to‘g‘risidagi  ijtimoiy  fikrni  o‘stiradi.  Natijada  tadbirkorlar  imkon  qadar 
yangilikka intiladi. 
 
«Marketing»,  «Reklama»  so‘zlari    shiddat  bilan  hayotimizga  kirib  keldi, 
ayniqsa  bu tushunchalar XX asrga kelib juda rivojlanib ketdi. Marketing  – ingliz 
tilida  «Bozor»  ma'nosini  bildirsa,  reklama  so‘zi  lotinchadan  olingan  bo‘lib, 
«Reclamare»  -  chaqiriq,  baqiriq,  jalb  qilish  ma'nosini  bildiradi.  Ingliz  tilida  esa 
«Adverting».  Reklama  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  axborot,  ya'ni  «Informatsiya»  bilan 
bog‘liq  bo‘ladi.  Chunki  har  bir  reklama  zamirida  axborot  ma'lumot  yotadi. 
Informatsiya  termini  ham  lotincha  bo‘lib,  «Informatio»dan  kelib  chiqqan. 
Reklamadan  hozirgi  vaqtda  jahon  ishlab  chiqarish  amaliyotida  keng 
foydalanilmoqda.   
 
«Savdo»,  «Sotuv»,  «Marketing»,  «Reklama»  terminlari  har  doim  ham 
o‘zining  aniq  ifodasida  ishlatilavermaydi,  gohida  ular  bir-biriga  qarshi  qo‘yiladi, 
gohida esa ulardan o‘zaro almashtirib foydalanadilar. Bu tushunchalardan ba'zilari, 
ayniqsa «marketing» va «reklama»ni rivojlantirish foydali.  Marketing tushunchasi 
ko‘p  aniqliklarga  ega.  Ular  orasida  tor  va  keng  ma'noli  tushunchalar  bor. 
Marketing tor ma'noda bu oddiy sistema, firma yoki korxonaning bozor mo‘ljalini 
boshqarish  faoliyatini  ta'minlaydi.  Shu  nuqtai  nazardan  marketing  –  bu 
texnologiyaning  unumli  o‘tkazilishidir.  Umuman  marketing  tushunchasi  keng 
qamrovli.  Unda  tovar  ishlab  chiqarish  tashkiloti,  xarid,  sotuv,  sotuvda 
ko‘maklashish, moliyaviy marketing xizmati, sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatish, 
jamoat bilan aloqa va haqiqiy reklama.  Marketing – juda og‘ir jarayon. Juda ko‘p 
hollarda  zafar  yoki  muvaffaqiyatsizlikni  aniqlaydigan  yagona    tovar  yoki  xizmat 
ko‘rsatishlar sotilishi omilidir. 
 
Tovarlarning  xaridorlarga  o‘tishi  hamisha  ham  o‘z-o‘zidan  bo‘laveradigan 
ish emas. Tovar tanqis bo‘lib turgan sharoitlardagina bozor tovarning sifati, bahosi, 
qanday  maqsadlarda  ishlatilishi,  mavsumiyligi  va  talabni  yuzaga  keltiruvchi 
boshqa omillarni ko‘p surishtirmay, hammasini hazm qilaveradi. Shu bilan birga, 
bunda tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talab qondirilmay qolaveradi.  
 Risoladagidek  rivojlanib  borayotgan  bozor  sharoitlarida  buyumlarni 
iste'molchi  oladigan  bo‘lishi  uchun  ularning  ko‘pchiligini  tegishlicha  hozirlash, 
faollik  bilan  tijorat  targ‘ibotini  olib  borish  kerak  bo‘ladi.  Ana  shu  o‘rinda 
xaridorlarning  diqqatini  tovarlarga  jalb  qilib,  odamlarning  qiziqishi  va  xohishi 
istagiga ta'sir o‘tkazadigan, rusum bo‘lib qolgan talablar o‘rniga yangilarini yuzaga 

---

keltiradigan  reklama  muhim  bo‘lib  qoladi.  Mana  shunday  reklama  talab-
ehtiyojlarni shakllantiradi. 
F.  Kotler  fikricha,  marketing  strategiyasi  o‘zgarishining  bosh  moyilligi 
strategiyadan  yo‘nalish  bo‘ylab  kengaygan,  tovar  sotilishiga  qaratilgan  mijozga 
markazlashgan  ta'sir  o‘tkazishdir.  Oddiy  qilib  aytganda,  agar  boshidan  kimdir 
ishlab  chiqarsa  yoki  tovarni  ulgurji  partiyasini  sotib  olsa,  keyin  qanday  sotish 
yaxshiligini  o‘ylasa,  u  holda  bu  birinchi  strategiyaning  namuna  nusxasi  bo‘ladi. 
Agar kommersiya faoliyatini o‘rganishdan boshlansa, ya'ni kimga hozir nima kerak 
ma'nosida o‘rganilsa ish faoliyati yaxshi natijalar berishi mumkin. 
 
Iqtisodiy  keskin  burilish  bugungi  kundagi  vaziyatda  mamlakatdagi  ko‘plab 
yirik ishlab chiqarish korxonalarining, tashkilotlarning ish faoliyatini qayta ko‘rib 
chiqishni talab qiladi. Shundan kelib chiqib ular o‘z imkoniyatlari doirasida ishlab 
chiqara oladigan tovarlari uchun talabni o‘rganadilar.  Shu bilan birga kutilmagan 
tezlikda  jadal  rivojlanayotgan  firmalar  mijoz  muammosiga  katta  e'tibor  qarata 
boshlaydilar,  to  munosib  ishlab  chiqilgan  marketing  dasturlari  paydo  bo‘lgunga 
qadar,  yaxshi  an'analar  asosida  qurilgan,  yo‘llangan  mijoz  yondashuviga 
tayaniladi.