Ўзбекистон республикаси олий

Анаксимен (бизнинг эрамизгача бўлган 560-502 й). У “Риторика”асари 
билан стилистика фанининг асосини яратди.
Продик (бизнинг эрамизгача бўлган V аср). Продик синонимика 
масалаларини ишлаб, унинг ўзига хос хусусиятларини, маъно оттенкаларини, 
қирраларини фарқлашга ўргатди. 
Протагор (бизнинг эрамизгача бўлган 480

410 й). Протагор отларнинг 
родларини (жинсини), феъл замонларини ва гапларнинг турларини фарқлади. 
Шунингдек, айни давр файласуфлари от ва феълларни фарқлаб, гапнинг от 
билан феълнинг боғланишидан ҳосил бўлишини таъкидладилар. 
Платон (бизнинг эрамизгача бўлган 427

347 й).Ўз даврининг дастлабки 
йирик файласуфи Платон этимологика фанининг асосчиси сифатида эътироф 
қилинади.У мантиқли нутқда икки турдаги сўзларни: отларни ва феълларни 
фарқлади. Гапда эга вазифасида келган сўзни от деб, кесим вазифасида 
келган сўзни феъл деб атади. Феълнинг от ҳақида нима тасдиқланишини 
англатадиган сўз эканлигини қайд этди.
Аристотель (бизнинг эрамизгача бўлган 348

322 й). Ўз даврининг ик-
кинчи буюк қомусий олими – файласуфи Аристотель тилга оид масалаларни 
мантиқ билан боғлиқ ҳолда ўрганди ва у биринчи бўлиб грамматикани 
мантиқдан ажратди. 
Аристотель ҳам, Платон каби, от 

эгани ва феъл 

кесимни тан олди. Бу 
гуруҳга қўшимча кўмакчи сўзларни 

боғловчи-ларни ҳам киритди, яъни 
сўзларни уч туркумга: от, феъл, боғловчи ҳамда юклама кабиларга бўлди. От 
ва феълларни мустақил маънога эга сўзлар сифатида, боғловчи, юкламани эса 
фақат грамматик вазифа бажарувчи сўз сифатида қайд этди. 
Аристотель ўз давридаёқ гапни фикр ифодаловчи нутқ бирлиги деб 
таърифлади. Шунингдек, у келишиклар, товушлар ҳақида ҳам маълумот 
берди. Масалан, у фонетикада унли ва ундош товушларни ажратди. 
Юқорида айтилганлардан бир мунча фарқли ҳолда тилшуносликнинг 
фалсафий даврида стоиклар нутқда сўзларни беш гуруҳга: феъл, боғловчи, 
артикль, атоқли отлар ва турдош отларга ажратдилар. Шунингдек, улар ушбу 
сўзларнинг барчаси ҳам маънолидир, дейишди. Стоиклар отларда бешта ке-
лишикни фарқладилар: бош келишик, қаратқич келишиги, жўналиш келиши-
ги, тушум келишиги ва чақириш (звательный; чиқиш) келишиги. 

---

20 
Стоиклар мазкур даврдаёқ нутқни иккига: ташқи нутққа ва ички нутққа 
бўлиб ўргандилар. Улар юнон тилида 24 та товуш борлигини айтиб, буларни 
унли ва ундош товушларга ажратдилар. 
Хуллас, тилшуносликнинг фалсафий давридан ҳозирги тилшунослик учун 
муҳим бўлган икки таълимот қолди:
1.Тилнинг элементлари, бирликлари (сўз ва гап) –ишора, белги.
2.Тил бирликлари маъно, фикр билан шартли боғланган.