Баѐнномаси билан маъқулланган ва нашрга тавсия этилган

5. Ўкувчиларни касб-ҳунарга йўналтиришда тўгарак раҳбари, 
мактаб психологи ва касб-ҳунарга йўналтирувчи мутахассиснинг ўрни. 
Бу тушунчалар турлича маъноларни англатади. Касбий танлашда 
кишига унинг психофизиологик имкониятларига мос тушадиган касбий 

---

96 
 
фаолиятнинг йўналиши таналанади. Бунда биринчи ўринда унинг ҳақиқий 
(реал) имкониятлари туради. Касбий саралашда эса бунинг акси, биринчи 
ўринда касбнинг инсонга нисбатан талаблари туради. Масалан, космонавтлар 
отрядига учувчиларни, телевидениега дикторларни саралаб оладилар ва 
ҳоказо. Бу иккала муолажа катта кўламдаги касблар ва мутахассисликларни 
тайѐрлашда жуда муҳимдир. 
Касбий танлов-касб-ҳунарларни эгаллаш учун шахсга кўйиладиган 
малака талаблари, монелик қиладиган касалликлар тўгрисидаги маълумотлар 
асосида бўлажак касбий йўналишни танлаш жараѐнидир. 
Касбий мослашув-касб-ҳунарни эгаллаш жараѐнида ҳар бир бола, 
ўқувчининг ўзига хос тиббий-биологик ва психофизиологик хусусиятларини 
ҳисобга олган ҳолда у билан олиб бориладиган ишлар мажмуасини ўз ичига 
олади. 
Шахс (ўқувчи)нинг имкониятлари унинг лаѐқати ва соғлиги орқали 
аниқланади. 
Лаѐқат - у ѐки бу фалолиятни муваффақият билан бажариш учун уни 
осон ўзлаштириш, зарур бўлган инсоннинг шахсий хусусиятари ва ижодий 
имкониятларини белгилайди. Лаѐқат аниқлаш жараѐнида умумий лаѐқат ва 
махсус лаѐқатлар аниқланади ва уларнинг натижаси улароқ фаолиятда 
намоѐн бўладиган лаѐқатлар аниқланади; 
умумий (ақлий) лаѐқат - кенг қамровли билимларни эгаллаш учун 
зарур бўлган чуқур ва кенг қамровли, ҳар тарафлама фикрлаш қобилияти, ўз-
ўзини бошкара олиш, мақсадга интилиш, иродаси касб ҳислатлар, ўқувчида 
аксарият фанлардан юқори кўрсаткичлар билан ўзлаштириш даражаси
кенг билимлардоирасини эгаллашни режалаштириш бўйича умумий 
имкониятлари борлигини белгилаб беради; 
махсус лаѐқатлар- тор билимлар доирасини эгаллаш учун зарурий 
ташкилотчилик, 
тезкорлик, 
ижрочилик, 
психомотор, 
математика 
қобилиятлар, ўқувчида маълум бир фаолиятдаги муваффақиятлар, айрим 
фанлардан ўзлаштиришнинг юқори кўрсаткичлари махсус лаѐқати 
борлигидан далолат беради. Фаолият йўналишига мос касб танлашни 
режалаштириш мумкин. 
Баъзи бир касбларни эгаллаш учун мустаҳкам соғлик зарур бўлди. Касб 
танлашда шифокор билан маслаҳатлашиш даркор. 
Жамият эҳтиѐжлари. Жамиятга барча касб-ҳунарлар керак, бироқ 
қайсидир касбларга талаб кўпроқ қайсисигадир эса эҳтиѐж камроқ бўлади. У 
ѐки бу касб-ҳунарни танлаш жараѐнида унинг жамиятдаги мавқеини билаш 
муҳимдир.
Касб- ҳунарни танлашда адашмаслик учун шахс (ўқувчи) билиши ва 
уддалаши лозим бўлган хусусиятлари қуйидагилар: