O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
Ishlab  chiqarishni  tashkil  etishning  samarali  shakllarini  joriy  etish  uchun 
korxonalar  shartnomalar  asosida  konsortsium,  kontsern,  tarmoqlararo  davlat 
birlashmalari, assotsiatsiya va boshqa yirik tashkiliy tuzilmalar tuzishlari mumkin. 
Konsortsium  –  korxona  va  tashkilotlarning  yagona  yirik  ho’jalik  ob’ektini 
tashkil  etish  va  moliyalashtirish  maqsadini  ko’zlab  resurslarni  birlashtirish  yoki 
ishlab  chiqarish  –  ta’minot  kooperatsiyasi  borasida  kelishuv  asosida  vaqtinchalik 
birlashuvidir.  Konsortsiumlar  faoliyati  bevosita  banklar  ishtrokini  ko’zda  tutadi. 
Jahon amaliyotida “konsortsium”  bir  nechta banklar  yoki sanoat  monopoliyalarining 
yirik  ko’lamdagi  tijorat  operatsiyalarini  amalga  oshirish  uchun  vaqtinchalik 
kelishuvini  ifodalaydi.  Konsortsium  yuridik  shaxs  hisoblanmaydi.  Uni  boshqarish 
to’liq  iqtisodiy  va  yuridik  mustaqillikni  saqlab  qolgan  ishtrokchilarning  o’zaro 
kelishuviga ko’ra amalga oshiriladi. Umumiy maqsadga erishish uchun ular umumiy 
rahbarga  bo’ysunadilar  va  konsortsium  majburiyatlari  bo’yicha  o’z  ulushlari 
doirasida  javobgar  bo’ladilar.  Maqsadga  erishilgandan  so’ng  konsortsium  o’z 
faoliyatini to’xtatadi. Bir korxona bir vaqtda bir nechta turli konsortsium ishtrokchisi 
bo’lishi mumkin. 
Assotsiatsiya – korxonalarning tarmoq, xududiy yoki boshqa belgilar bo’yicha 
ixtiyoriy  birlashuvi.  Konsortsiumdan  farqli  ravishda  assotsiatsiya  doimiy  xarakterga 
ega.  Korxonalar  bir  vaqtda  bir  nechta  assotsiatsiyaga  birlashishi  mumkin. 
Assotsiatsiyalar  yuridik  shaxs  huquqi  bilan  yoki  yuridik  shaxs  huquqisiz  tashkil 
etilishi  mumkin. Ular alohida ishlab chiqarish xo’jalik funktsiyalarini  markazlashgan 
tarzda  bajarishni  o’z  zimmasiga  oladi  (ta’minot  –  sotuv  xarakteridagi  maqsadlarni 
ko’zlab). 
Har  qanday  turdagi  korxonalar  faoliyatini  tashkil  etish  ular  faoliyatini 
yo’naltirish  harakatlarini  belgilab  beruvchi  rejalarni  ishlab  chiqish  zaruriyatini 
keltirib chiqaradi. Rejalarda  yaqin  va  uzoq  muddatdagi  maqsadlar  va  ularga erishish 
yo‘nalishlari hamda vazifalar ifodalanadi. 
Korxona    biznes  muhitga  bugun  va  umrbod  qolishi    tamoyili  asosida  kirib 
kelishi  kerak.  Shuning  uchun,  korxona  nafaqat    hozirgi  vaqtdagi  hatti  harakatlarni 
balki,  istiqboldagi  faoliyatini  ham  o‘zida  namoyon  etadigan    strategiyani  belgilab 
olishi  maqsadga muvofiq hisoblanadi.