O‘zbek tili fonetikasi

Singarmonizmning morfologiyaga ta’siri. Singarmonizm morfologiyaga ham 
katta  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bu  hol  singarmonizm  mavjud  bo‘lgan  til  va  shevalardagi 
barcha  affikslarning  (morfemalarning)  juft-juft  bo‘lib  bir  necha  variantlarda 
uchrashida  ko‘rinadi.  Affikslar  variantlaridan  bir  qismi  singarmonizm  mavjud 
bo‘lgan  til  va  shevalarga  xos  bo‘lgan  so‘zlarning  o‘zaklaridagi  unlilarning 
xarakteriga  moslashgan  holda  yuzaga  kelsa,  affiks  variantlaridan  boshqa  bir  qismi 
o‘sha  o‘zakdagi  undoshlarning  xarakteriga  moslashgan  holda  yuzaga  keladi. 
Masalan,  o‘zakdagi  undoshning  burun  tovushi  ekanligi  ta’sirida  ba’zan  affiksdagi 
undosh  ham  burun  tovushi  bo‘lib  keladi:  kunlar→kunnar,  unlar→unnar  kabi. 
Singarmonizm  mavjud  bo‘lgan  til  va  shevalargadagi  boshqa  affikslar  ham  ana 
shunday  yo‘l  bilan  yuzaga  keladi.  Shunday  qilib,  singarmonizm  qonuni  mavjud 
bo‘lgan  tillarda  affikslar  (morfemalar)  ham  singarmonizm  qonuniga  binoan  ish 
ko‘radi. Singarmonizm qonuniga ko‘ra o‘zakka affiks variantlarining soni bir va ikki 
juftdan  tortib,  3  va  4  juftgacha,  hatto,  nazariy  jihatdan  olinganda,  5  va  6  juftgacha 
ham  borib  yetishi  mumkin.  Masalan,  o‘zbek  tilining  qipchoq  shevalarida  –lar 
affiksining  assosan  4  ta  varianti  uchraydi:  -zar,  -lәr,  -nar,  -nәr:  qoylar,  echkilər, 
otnыnar, kelinnər. Affiks variantlarining juft bo‘lib ko‘rinishi kelishik, shaxs, egalik 
qo‘shimchalarida  ham,  fe’llarning  affikslarida  ham  uchraydi.  Masalan,  qipchoq 
shevalarida  qaratqich  kelishigining  -ning/-nыng,  -ding/-dыng,  -ting/-tыng,  ba’zi 

---

96 
 
holda  –nung/-ngng  kabi  variantlari  uchraydi;  egalik  va  shaxs  affikslarining  -mәn/-