Texnika xavfsizligi

 
4. CHanglarning yonish va portlash  xususiyatlari, tozalash usullari. 
Qattiq  moddalarning  maydalangan  har  xil  kattalikdagi  zarralari  havo  muhitida  uzoq-
vaqt  suzib  yuradi  va  birmuncha  katta  zichlikka  ega  bo`lgan  tumansimon  muhitni 
vujudga keltiradi. Bunday mayda chang zarrachalari ko`p miqdorda yig’ilib qolganda, 
xuddi gaz va yonuvchi suyuqliklar bug’lari kabi portlash xususiyatiga ega bo`ladi. 
Odatda,  havo  tarkibidagi  changlar  miqdori  g/m
3 
yoki  mg/m
3
  birliklarda  o`lchanadi. 
Ko`pgina  yonuvchi  moddalar  changlarining  portlashi  uchun  pastki  zichlik  miqdori 
juda  katta  birliklarni  tashkil  qiladi,  bunday  birlikdagi  aralashma  hosil  qilish  qiyinligi 
(masalan,  qand  pudrasi,  torf  changi,  bularning  portlashi  uchun  quyi  chegaradagi 

---

 
148 
zichlik  1350  g/m
3
  va  2200  g/m
3
)  bilan  birga  bunday  changlarni  portlatib  yuborish 
uchun katta quvvatdagi yondiruvchi impul’s zarur. 
Portlashning  boshlang’ich  fazasida  havo  tarkibidagi  eng  mayda  zarralar  alangalanadi 
va  ularning  ajratgan  issig’ida  kattaroq  zarralar  alangalanadi,  shundan  keyin  zichligi 
etarli bo`lsa, alangalanish hajmiy tus oladi va portlashga olib keladi. 
SHunga  uchun  ham  zichlikning  quyi  chegarasi  asosida  changlarning  yong’inga  va 
portlashga xavfliligi aniqlanadi. 
Portlashga  xavfli  changlar  darajasiga  zichligi  65  g/m
3
  gacha  bo`lgan,    alangalanish 
quyi chegarasiga to`g’ri kelgan changlar kiritiladi  (oltigugurt changi, un changlari va 
boshqalar shular jumlasiga kiradi). 
Agar  alangalanishning  quyi  chegarasi  65  g/m
3
  dan  ortiq  zichlikka  to`g’ri  kelsa,  ular 
yong’inga xavfli changlar toifasiga mansub bo`ladi  (tamaki, yog’och changi). 
Korxonalarda  havoni  changdan  tozalash  uchun  har  xil  chang  tutqich  qurilmalar 
ishlatiladi. Ularning ish uslubi, ko`rinishi, o`lchamlari va changni tutish imkoniyatlari 
ham  turlicha.    SHuning  uchun  ham  changni  fizik  o`lchamlari  va  kimyoviy 
xususiyatlariga qarab kerakli chang tutqich qurilmalari tanlab olinadi. 
Ishlab  chiqarishda  foydalanish  uchun  tavsiya  qilingan  chang  tutqich  qurilmalarni 
tozalash  bo`yicha  dag’al  va  mayin  tozalagichlarga  ajratiladi  va  quyidagi  guruhlari 
mavjud: 
-Quruq mexanik chang ushlagichlar; 
-Ho`l chang ushlagichlar; 
-Elektr zaryadlovchi chang tutqichlar, filtr qurilmalar, aralash guruhlari  ishlatiladi. 
Tuzilish  jihatidan  juda  oddiy  va  foydalanishi,  oson  bo`lgan  qurilma  mavjud  bo`lib, 
chang tutqich kamera deb nomlanadi. 
Binolarga tozalagichlardan unumli foydalanishdan maqsad, bino havosi tozalanadi va 
portlash xavfsizliga ta`minlanadi.