|
7
2.O‘zbekistondagi ishlab chiqarish turlari. Ishlab chiqarishda yangi texnika va ilg‘or
texnologiyalar.
O`zbekistondagi ishlab chiqarish turlari. Ijtimoiy mehnat taqsimotiga muvofiq iqtisodiyot
tarmoqlari faoliyatining ikki katta sohasini – ishlab chiqarish (moddiy ishlab chiqarish) va noishlab
chiqarish sohalarini o’z ichiga oladi. Ana shu sohalarning tarkibi, o’zaro munosabati va bir – biriga
bog’liqligi mamlakatimiz iqtisodiyot tarmoqlari tuzilmasini tashkil etadi.
Iqtisodiyot tarmoqlarining noishlab chiqarish sohasiga aholiga tibbiyot, madaniy – maishiy
xizmat ko’rsatish, boshqarish, rejalashtirish va boshqa ijtimoiy zarur vazifalarni amalga oshiradigan
tarmoqlar kiradi. Bu soha kishilarning mehnat sharoitini, turmushini yaxshilashga xalqning
farovonligini yuksaltirishga katta ta’sir ko’rsatadi.
Mamlakatimiz iqtisodiy qudratining asosi og’ir sanoat bo’lib, u ishlab chiqarish vositalarining
(materiallar, mashinalar, asbob – uskunalar, jihozlarning) ishlab chiqarilishini ta’minlaydi. Aholi
uchun madaniy – maishiy va xo’jalikka mo’ljallangan xilma-xil tovarlarni tayyorlash bilan asosiy
mahsulot chiqarishdan tashqari sanoatning istisnosiz barcha tarmoqlari shug’ullanadi.
Qishloq xo’jaligi sanoati xom ashyo bilan, aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlaydi. U
o’simlikshunoslik (dalachilik, sabzavotchilik, mevachilik, yem – xashak tayyorlash va hokazolar)
hamda chorvachilik (qoramolchilik, qoychilik, parrandachilik, baliqchilik va hokazolar) ni o’z ichiga
oladi.
Qurulishning vazifasi ishlab chiqarish binolari, inshootlar, turar joylar, yo’llar, kasalxonalar,
maktablar va boshqa obektlarni qurish hamda qayta ta’mirlashdir. Transport, sanoat, qishloq xo’jaligi
va boshqa qurilishlar bir-biridan farq qiladi.
Transport iqtisodiyot tarmoqlari va aholini xilma-xil yuklarni tashish ehtiyojini uzluksiz hamda
o’z vaqtida ta’minlaydi.
Aloqa jamiyatning ishlab chiqarish – xo’jalik faoliyatida, axolining madaniy – maishiy
ehtiyojlarini qondirishda muhim ro’l oynaydi. U axborotlarning uzatilishini ta’minlaydi va pochta,
telefon, radio, televideniyeni o’z ichiga oladi.
Iqtisodiyot tarmoqlari tuzilmasi to’xtovsiz takomillashmoqda. Masalan sanoatda energetika va
mashinasozlikning yangi tarmoqlari vujudga kelmoqda.
Iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning eng muhim yo’nalishi uning tarmoqlari strukturasini
takomillashtirish – tarmoqlararo komplekslarni vujudga keltirishdir. Bunday komplekslarning bir
necha turlari bor.
Mashinasozlik kompleksi mamlakat iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini mehnat vositalari bilan
ta’minlaydi, shunga ko’ra ularning rivojlanish sur’atini va ishlab chiqarish samaradorligini ham ko’p
darajada belgilaydi. Bu kompleksga energetika, og’ir mashinasozlik va transport, kimyo va neft,
qurilish, yo’l va xizmat ko’rsatish mashinasozligi, stanoksozlik va asbobsozlik, elektrotexnika,
elektron sanoat, asbobsozlik, avtomobil sanoati va boshqa ayrim tarmoqlar kiradi.
Mashinasozlik kompleksini, birinchi navbatda dastgohsozlik, hisoblash texnikasi, ishlab
chiqarish, asbobsozlik kabi tarmoqlarni, elektrotexnika va elektron sanoatni jadal rivojlantirish
mo’ljallangan. Fan-texnika taraqqiyoti eng avval mana shularning rivojlanish darajasida bog’liqdir.
Konstruksion materiallar ishlab chiqarish kompleksiga qora va rangli metallurgiya, kimyo va
neft-kimyo, o’rmon, selyuloza qog’oz va yog’ochni qayta ishlash qurilish materiallari sanoati kiradi.
Yoqilg’i – energetika kompleksi o’zaro bog’liq tarmoqlar (ko’mir, gaz, neft, neftni qayta
ishlash sanoati, elektr energetika), korxonalar, qurulma va inshootlardan iborat bo’lib, ular yoqilg’i
energetika resurslari (ko’mir, gaz, neft va boshqalar) ni qazib olish, tashish, qayta ishlash, elektr
energiyasi ishlab chiqarish va uni istemolchilarga yetkazish imkonini beradi.
8
Agrosanoat kompleksi – tarmoqlararo murakkab ishlab chiqarish – iqtisodiy tizim bo’lib, uchta
asosiy sohani o’z ichiga oladi. Birinchisi – ishlab chiqarish vositalari unga traktor va qishloq xo’jalik
mashinasozligi, chorvachilik va yem – xashak tayyorlash mashinasozligi, yengil va oziq – ovqat
sanoati mashinasozligi, kombikorm va mikrobiologiya sanoati hamda sanoatning boshqa turlari kiradi.
Ikkinchisi – bevosita qishloq xo’jalik ishlab chiqaishi (o’simlikshunoslik va chorvachilik tarmoqlari,
agrokimyo hamda veterinariya – sanitariya xizmati, mehnatkashlarning yordamchi xo’jaliklari).
Uchunchisi – qishloq xo’jalik xom ashyolarini (oziq – ovqat, go’sht-sut, un-yorma va hokazolar) ni
tayyorlash, saqlash va qayta ishlashni ta’minlaydigan ishlab chiqarish tarmoqlari, shuningdek,
maxsulotlarni realizatsiya qilish bilan bog’liq tashkilotlar. Agrosanoat kompleksining asosiy vazifalari
qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini uzluksiz o’stirishga erishish, mamlakatni oziq-ovqat maxsulotlari
va qishloq xo’jalik xom ashyolari bilan ishonchli ta’minlashdir.
Mamlakatimiz iqtisodiyot tarmoqlarining o’zaro bog’liq hamda moddiy boyliklarni ishlab
chiqarish, taqsimlash, ayiraboshlash va istemol qilish jarayonlarida o’zaro yordamlashadigan barcha
tarmoqlari iqtisodiyot tarmoqlari kompleksiga birlashgan.
Yoqilg’i-energetika kompleksini samaraliroq rivojlantirish metallurgiyada va konstruksion
materiallar ishlab chiqariladigan boshqa tarmoqlarda chuqur sifat o’zgarishlarini ta’minlash zarur.
Agrosanoat kompleksi tarmoqlarini jadal va mos holda rivojlantirish, qishloq xo’jaligining
sanoat bazaga o’tishini tugallash, barcha qishloq xo’jalik ekinlari hosildorligini va chorvachilik
mahsuldorligini ancha o’stirishga erishish, qishloq xo’jalik ishlab chiqarishining barqarorligini
ta’minlash mo’ljallangan.
Yengil sanoatni va bevosita aholi ehtiyojlarini qondirish uchun ishlaydigan tarmoqlarni,
transport va aloqani jadal rivojlantirish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
