“Tasdiqlayman” O„quv ishlari bo„yicha prorektor prof O. R. Teshaev 201 yil

 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
TAYANCH KONSPEKT
 
ISHLAB CHIQARISHDA MIKROIQLIMNI TEKSHIRISH USULLARI  
MASHG„ULOTNING  QISQACHA  MAZMUNI.
  - 
Meteorologik  omil  ko„rsatkichlari, 
ayniqsa  havoning  fizik  holati,  o„ta  o„tkazuvchanlik  xususiyatiga  egadir.  Chunki  ular  avallo 
texnologik jarayonning issiqlik fizik xususiyatlari, iqlim sharoiti, yil fasli, ishlab chiqarishning 
ish xonalari, ish joylarini tashkil etilganligi va bir qancha boshqa sabablar bilan bog„liqdir.  
Shu  sababli  ishlab  chiqarish  sharoitida  (ochiq  havoda  va  yopiq  xonalarda)  meteorologik 
omil to„la ko„rinishlarda tasir etish mumkin. Bu omil bevosita organizmning issiqlik holatiga 
ta'sir  ko„rsatish  yo„li  bilan  fiziologik  jarayonlarda  o„zgarishlar  vujudga  keltiradi.  Bu 
o„zgarishlar  o„z  navbatida  ish  qobiliyatining  kamayishi  va  sog„lig„ini  yomonlashuviga  olib 
kelishi  mumkin.  Shu  sababli  mehnat  gigiyenasi  vrachining  boshqa  omillar  qatori, 
meteorologik omilga gigiyenik baho berish uning salbiy ta'sirini oldigi olish chora-tadbirlarini 
ishlab chiqish asosiy vazifalari qatoriga kiradi. 
Ishlab chiqarishdagi meteorologik omil deb ish sharoitida ishlovchilarning issiqlik holatiga 
ta'sir etuvchi fizik omillar yig„indisiga aytiladi. Ishlab chiqarish sharoitida meteorologik omil 
turli  ko„rinishda  bo„ladi:  komfort,  issiqlikka  ta'sir  etuvchi  (konveksion  issiqlik  va  issiqlik 
nurlanishi ta'siri alohida va birgalikdagi xollari) sovuq haroratga ta'sir etuvchi, o„zgaruvchan, 
namlikka ta'sir etuvchi va boshqalar. 
Meteorologik omil ko„rsatkichlari: 
 
havo  harorati  -  bu  havo  molekulasida  mavjud  issiqlik  miqdoridir  selsiy  gradusida 
(
0
C) o„lchanadi. 
 
havoning  namligi  bu  havo  tarkibida  mavjud  namlik  miqdori  (nisbiy  namlik)  % 
ko„rsatkichda aniqlanadi 
 
havo  harakati  tezligi  havo  qatlamlari  orasidagi  haroratdagi  farqga  bog„liq  bo„lib 
m/s da aniqlanadi. 
 
issiqlik  nurlanishi  yoki  infraqizil  nurlanishlar  deb  760  nm  1  mm  to„lqinning 
uzunligiga ega bo„lgan elektromagnit to„lqinlarga aytiladi. 
 Bu nurlanishlar manba bo„lib  har qanday issiq tana hisoblanadi. Bular hamisha baland 
haroratli  tanadan  past  haroratli  tana  tomon  yo„nalgan  bo„lib  o„z  yo„lida  bevosita  havo 
haroratiga  ta'sir  ko„rsatmaydilar,  yutilgan  joyida  issiqlik  vujudga  keltiradigan.  Issiqlik 
(infraqizil nurlanishlar darajasi Vt/m
2
 birligida aniqlanadi. 
Mehnat  gigiyenasi  vrachi  meteorologik  omilga  gigiyenik  bahoni  berishni  quyidagi 
masalalarni hal etishda bajaradi. 
 
ogohlantiruvchi  sanitariya  nazoratida  qurilib  (ta'mirlanib)  ishga  tushirilayotgan 
korxonalarga (sexlardagi); sog„lomlashtirish chora-tadbirlari samaradorligiga baho 
berishda; 
 
reja bo„yicha mukammal sanitariya tekshiruvlari o„tkazilishida; 

---

 
 
 
havo namunalarini olish (sanitariya kimyo tekshiruvlari o„tkazishda ); 
 
ishlovchilar fiziologik holatini o„rganishda; 
 
kasb bilan bog„liq va umumiy kasalliklar sabablarini aniqlashda; 
 
joriy etilgan (o„zgartirilgan) sog„lomlashtirish chora-tadbirlarining samaradorligini 
aniqlashda va boshqa. 
Meteorologik omilga baho berish quyidagi bosqichlarda olib boriladi: 
1. 
Texnologik  jarayonning  o„rganish  (havo  holatiga  ta'sir  etuvchi  omillar  va 
ular manbalarini aniqlash, ta'sir etish sharoitlarini o„rganish, infraqizil nurlar 
manbalarini  va  nurlanish  tarqalishi  sabablarini 
aniqlash,  mavjud 
sog„lomlashtirish chora-tadbirlarini o„rganish). 
2. 
Ish  xonalari  eskizlarini  (nusxalarini)  chizish  va  unda  tekshiruv  o„tkazilishi 
lozim bo„lgan nuqtalarni aniqlash. 
3. 
Asbob-uskunalar yordamida tekshiruvlar o„tkazish. 
4. 
olingan  natijalarni  amaldagi  hujjatlarda  keltirilgan  normalarga    nisbatan 
baholash. 
5. 
Talablarga  javob  bermaydigan  meteorologik  sharoitni  yaxshilash  chora-
tadbirlarini ishlab chiqarish. 
   Yuqorida  keltirilgan  bosqichlar  asosan  mehnat  gigiyenasi  vrachi  tomonidan  olib 
boriladi.  Asbob  uskunalar  yordamida  omil  ko„rsatkichlarini  DSENMlarning  sanitariya-
gigiyena laboratoriya xodimlari tomonidan olib boriladi. Bu ishlarni bajarilishi xaqida mehnat 
gigiyenasi vrachi laboratoriya va talabnoma beradi (qachon, qaerda, qay sharoitda tadqiqotlar 
o„tkazilishi ko„rsatiladi). 
DSENM  tarkibida  laboratoriyasi  bo„lmagan  holda  tekshirishlar  mehnat  gigiyenasi 
bo„limi  xodimlari  tomonidan  olib  borilishi  lozim.  Bu  maqsadlarda  katta  korxonalar  qoshida 
mavjud  maxsus  laboratoriyalar  (ish  sharoitlarini  o„rganuvchi)  xizmatidan  foydalanish  ham 
maqsadga muvofiq hisoblanadi.