Konstruksiyalar

58. Oddiy va oldindan zo‘riqtirilgan temir-betonlarning ish  
bosqichi nima bilan farq qiladi?
Oddiy (a) va oldindan zo‘riqtirilgan (b) armaturali marka-
ziy cho‘ziluvchi elementning ishini ko‘rib chiqaylik (24-rasm). 
Oddiy armaturali elementlarda tashqi yuk qo‘yilguncha kuch-
lanish bo‘lmaydi (kirishishning ta’sirini hisobga olmasa) 
(1-bosqich). Tashqi N kuch qo‘yilgandan keyin beton bilan ar-
maturada cho‘zuvchi kuchlanishlar hosil bo‘ladi (2-bosqich), 
birgalikda deformatsiyalanish shartiga asosan armaturadagi 
kuchlanish α marta ko‘proqdir: ε
bt
=ε
s
; σ
bt
=E
b
ε
b
; σ
s
=E
s
•ε
s
, bu 
yerdan σ
s
=σ
bt
E
s
/E
b
= =ασ
bt
. N yuk ortib borishi bilan cho‘zi-
lishga mustahkamlik chegarasiga yetib boradi (σ
bt
=R
bt
), ar-
maturadagi kuchlanish esa σ
s
 = 2αR
bt
 ni tashkil qiladi, bu 
yerdagi 2 raqami elastik deformatsiya bilan solishtirganda ik-
ki barobar ko‘pligini bildiradi, ε
bt
 uzilish momentidagi be-
tonning deformatsiyasi (1-rasmdagi diagrammaga qaralsin). 
Darz hosil bo‘lgan paytdagi tashqi kuch (betonning uzilishi) 
N
crc
=N
bt
+N
s
=R
bt
A
b
+2αR
bt
A
s
=R
bt
(A
b
+2αA
s
), bu yerda A
b
 va  
A
s
 – mos ravishda beton va armaturaning ko‘ndalang ke sim 
yuzalari. Darz hosil bo‘lgandan keyin yuk armatura tomo-
nidan qabul qilinadi (3-bosqich): N = σ
s
A
s
.
Zo‘riqtirilgan armaturali elementlarda birinchi stadiyada 
armatura tortilib, tayanchlarga mahkamlangan, ularda bi-
rinchi yo‘qotishlar namoyon bo‘ladi (tobtashlash natijasida-
gi yo‘qotishdan tashqari). 
Ikkinchi stadiyada armaturalar tayanchlardan bo‘shatilgan, 
beton P
1
 = σ
sp1
•A
sp
, kuch bilan siqilgan, undagi kuchlanish 
σ
bp1
 = σ
sP1
/A
red
 armaturadagi kuchlanish betondagi tez ro‘y 
beruvchi tobtashlash va betonning elastik qisqarishi natijasi-

---

38
da kamayadi va σ
sp1
 – ασ
bp1
 ni tashkil qildi. Uchinchi bos-
qichda ikkinchi yo‘qotishlar namoyon bo‘ladi, siquvchi kuch 
P
2
, qiymatgacha kamayadi betondagi kuchlanish σ
bp2
=P
2
 /
A
red
, qiymatgacha, armaturadagi kuchlanish esa σ
sp2
 – ασ
bp2
 
qiymatgacha kamayadi. To‘rtinchi bosqichda tashqi kuch N 
qo‘yilgan, uning o‘sish jarayonida betondagi kuchlanish σ
bp2
 
nolgacha tushadi, armaturadagi kuchlanish esa ασ
bp2
 katta-
likka ortadi siqilish kuchi P
2
 so‘ndirilgan, element esa dast-
labki holatiga, ya’ni 1-bosqichga qaytadi, lekin bitta sezilarli 
farq bo‘ladi: betonda kirishish va tobtashlash deformatsiyalari 
namoyon bo‘ladi, armaturada esa kuchlanishning bir qismi 
qay tmaydigan darajada yo‘qotilgan. Muvozanat sharti quyida-
gi ko‘rinishni oladi: N = P
2
 = σ
sp2
A
sp
.
Bosqichlar
d
ar
zl
ar
a
b
v